İş Sözleşmesin’den Doğan Borçlar

12 Eylül 2022

0 5.207 2 dakika okuma süresi

İçindekiler

İşçinin Borçları

İşçinin iş sözleşmesin’den doğan borçları; iş görme borcu, işverenin düzenleme ve talimatlarına uyma borcu, özen ve sadakat borcu ve rekabet etmeme borcudur.

İş Görme Borcu

İşçinin iş sözleşmesinden doğan temel borcu iş görme borcudur. İşçinin ön planda tutulan işçi aksi kararlaştırmadıkça, yüklendiği işi bizzat yapmakla yükümlüdür. Kural olarak işçi, iş görme borcunu fiilen çalışmayla yerine getirir. İşçinin, işinde ve her an iş göremeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek geçirdiği süreler de iş görme borcu yerine getirilmiş sayılır. İşçinin iş görme borcunu yerine getirmemesi işverene, iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkı verir.

İşverenin Düzenleme ve Talimatlarına Uyma Borcu

İşveren, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadır. Ancak işverenin talimat verme yetkisi sözleşme konusu işle alakalı olmalıdır. İşverenin hukuka uygun talimatlarına uyma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işçinin sözleşmesi işveren tarafından haklı nedenle feshedilebilir.

Özen ve Sadakat Borcu

İşçi, yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatla davranmak zorundadır. İşçi, işverene ait araçları usulüne uygun olarak kullanmak ve bununla birlikte işin görülmesi için kendisine teslim edilmiş olan malzemeye özen göstermek zorundadır.

İşçinin sadakat borcunun genel konusu ise, işverenin veya işletmenin çıkarlarını korumak ve bu çıkarlara zarar verebilecek her türlü davranıştan kaçınmaktır. Bu nedenle işçi bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunamaz ve özellikle kendi işvereni ile rekabete girişemez. İş sırları gibi bilgileri kendi yararına kullanamaz ve başkalarına açıklayamaz.

Rekabet Etmeme Borcu

İşçi ve işveren aralarında anlaşarak, iş sözleşmesinin sona ermesinden sonraki dönem için işçinin rekabet yasağına tabi olduğunu kararlaştırılabilirler. TBK 444. Maddesine gereğince “Rekabet yasağı sözleşmesiyle birlikte işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı üstlenir.”

İş sözleşmesinin sona ermesinden sonra rekabet yasağı kararlaştırılabilmesi için aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi gerekir:

İşçi fiil ehliyetine sahip olmalıdır
Anlaşma yazılı şekilde yapılmalıdır
Rekabet yasağının süresi, en fazla 2 yıl olabilir.
İşçi, işverenin müşteri çevresi, üretim sırları veya yaptığı işler hakkında bilgi edinme imkânına sahip olmalı ve bu bilgiler nedeniyle işverenin önemli bir zarara uğrama ihtimali olmalıdır.

İşverenin Borçları

İşverenin iş sözleşmesinden doğan borçları; işçiyi gözetme, eşit davranma ve ücret ödeme borcudur.

İşçiyi Gözetme Borcu

İşçiyi gözetme borcu, işçinin kişiliğinin korunması ve iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasıyla yerine getirilir. TBK 417. Maddesine göre işveren özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren işçiye mobbing uygulayamayacağı gibi kendisi dışındaki kişilerin de işçiye mobbing uygulamasına engel olmak zorundadır. İşçinin kişiliğini korunmasına yönelik olarak işveren, işçinin kişisel verilerini de korumakla yükümlüdür. İşveren bu borcunu yerine getirmediği takdirde, işçi haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir ve sözleşmeden doğan haklarını isteyebilir.

Eşit Davranma Borcu

İş Kanunu’nda eşitlik ilkesi 5. Maddede düzenlenmiştir:

İşveren, iş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri nedenlere dayalı ayrım yapamaz.
İşveren, esaslı nedenler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli işçiye farklı işlem yapamaz.
İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin nedenler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.
Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştıramaz.
İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılamaz.

İşverenin eşit davranma borcu aynı işyerinde çalışan işçiler açısından geçerlidir. İşveren, işçiler arasında; öğrenim derecesi, iş uzmanlığı, kıdem, yetenek, performans gibi nedenlerle farklı işlem yapılabilir.