Yargı Çeşitleri ve Çekişmesiz Yargı İşleri Nelerdir?

Çekişmesiz yargı işi, Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 382’ye göre şu ölçütlerle değerlendirilmelidir.

Yargı, devlet açısından hem bir hak hem de yükümlülüktür. Genel anlamı itibariyle hukuk düzeninin korunması ve devam etmesi amacının güdülmesi demektir. Yargı;

• Şekli anlamda yargı,
• Maddi anlamda yargı

Olmak üzere ikiye ayrılabilir. Şekli anlamda yargı; mahkemelerin yaptıkları bütün işleri kapsamaktadır. Maddi anlamda yargı ise sadece hakimlere bırakılmış olan, hâkimden alınamayacak yetkiler anlamına gelmektedir. Yani maddi anlamda yargı, tarafsız ve adil bir yargılama sonucunda verilen hükümdür.

Yargı yetkisi, Anayasa madde 9 hükmünde şu şekilde düzenlenmiştir:

Yargı Çeşitleri Nelerdir?

Yargı çeşitleri arasında hiyerarşik bir düzen bulunmamakta olup tüm yargı kolları aynı derecededir ve birbirine eşittir. Türk yargısı, temelde üç başlığa ayrılmıştır:

• Anayasa yargısı,
• İdari yargı,
• Adli yargı.

Bir yargı koluna giren uyuşmazlık, başka bir yargı koluna ait olan mahkemede incelenip karara bağlanamaz.

Anayasa Yargısı Nedir?

Anayasa’da da medeni usul hukukuna ilişkin birçok hüküm bulunmaktadır. Bu sebeple Anayasa, diğer hukuk dalları ile olduğu gibi, Medeni Usul Hukuku bakımından da oldukça bağlantılıdır.

Anayasa madde 148/3 hükmü ile Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunma imkânı tanınmıştır.

Anayasa Yargısı, Anayasa’nın 146 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.

Anayasa yargısında bulunan tek mahkeme Anayasa Mahkemesi’dir.

Hukuk mahkemelerinde görülmekte olan bir uyuşmazlık konusunda taraflardan biri, uyuşmazlığa ilişkin kanun hükümlerinin Anayasa’ya aykırı olduğunu iddia ederse Anayasa Mahkemesine başvurması gerekecektir. Uyuşmazlığın görüldüğü mahkeme tarafından bu husus değerlendirilemez. Belirtmek gerekir ki, hukuk mahkemesinin bu konuyu Anayasa Mahkemesine taşıması için, söz konusu iddianın ciddi olduğuna kanaat getirmiş olması gerekir. Aksi durumda mahkemenin bir zorunluluğu bulunmamaktadır. Hukuk mahkemesinin Anayasa Mahkemesine başvurması halinde, Anayasa Mahkemesi karar verinceye dek davayı geri bırakır.

Anayasa Mahkemesi, dosyanın kendisine gönderilmesinin ardından 5 ay içerisinde kararını verip açıklamalıdır. Aksi durumda mahkeme tarafından yürürlükte olan kanun hükümlerine göre dava sonuçlandırılır. Burada belirtmek gerekir ki Anayasa Mahkemesi tarafından verilen karar, esas hakkında verilen karar kesinleşinceye kadar gelirse, mahkeme buna uyacaktır.

Anayasa Mahkemesi tarafından verilen iptal kararları kesindir.

İdari Yargı Nedir?

İdari yargı; belediye, köy gibi idari makamların idari faaliyetlerini yürütmeleri esnasında ortaya çıkan uyuşmazlıkların çözümlendiği yargı koludur.

Anayasa madde 125 hükmüne göre, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.

Bir hukuki işlem idare tarafından gerçekleştirilmiş olmasına karşın kamu hukuku alanında etkili değilse yani özel hukuk ilişkilerini barındırıyor ise uyuşmazlık adli yargıda çözüme kavuşturulmalıdır.

Adli Yargı Nedir?

Diğer yargı kollarına girmeyen uyuşmazlıklar, adli yargı koluna girecektir. Adli yargı da iki başlıktan oluşmaktadır:

• Ceza Yargısı,
• Medeni Yargı.

Ceza Yargısı Nedir?

Ceza kanunları ile suç olarak düzenleme altına alınmış olan fiillere karşı devletin cezalandırma yetkisinin bulunduğu ve bu hususta yargılamaların yapıldığı yargı koludur.

Kamu yararı ön plandadır. Bu sebeple hâkimin kendiliğinden araştırma yetkisi bulunmaktadır.

Medeni Yargı Nedir?

Hukuk mahkemeleri tarafından özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkların çözümlendiği yargı koludur. Şu şekilde ayrım yapılması mümkündür:

• Çekişmeli yargı,
• Çekişmesiz yargı.

Çekişmeli Yargı Nedir?

“Davalı” ve “davacı” olmak üzere iki tarafın yer aldığı bir uyuşmazlığın söz konusu olduğu yargı koludur.

Çekişmesiz Yargı Nedir?

Çekişmesiz yargı; Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 382 – 388 hükümleri arasında düzenlenmiştir.

Çekişmesiz yargıda taraflar değil, ilgililer bulunmaktadır.

Çekişmesiz yargı işlerinde görevli mahkeme, aksine bir düzenleme olmadıkça sulh hukuk mahkemeleridir. (HMK m. 383)

Çekişmesiz yargı işlerinde yetkili mahkeme ise aksine bir düzenleme olmadıkça ilgililerden herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesidir. (HMK m. 384)

Çekişmesiz yargı işlerinde, basit yargılama usulü uygulanır ve aksine bir düzenleme bulunmadıkça re’sen araştırma ilkesi söz konusudur.

Çekişmesiz Yargı İşleri Nelerdir?

Çekişmesiz yargı işi, Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 382’ye göre şu ölçütlerle değerlendirilmelidir:

• İlgililer arasında uyuşmazlık olmayan hâller,
• İlgililerin, ileri sürülebileceği herhangi bir hakkının bulunmadığı hâller
• Hâkimin re’sen harekete geçtiği hâller.

Çekişmesiz yargı işleri de yine aynı hükümde şu şekilde sayılmıştır:

1. Kişiler hukukundaki çekişmesiz yargı işleri:

• Ergin kılınma,
• Ad ve soyadın değiştirilmesi,
• Ölüm karinesi sebebiyle (ilgili yerin mülkî amirinin emriyle) nüfus kütüğüne ölü kaydı düşülen kişinin sağ olduğunun tespiti
• Gaiplik kararı.
• Kişisel durum sicilindeki kaydın düzeltilmesi.

2. Aile hukukundaki çekişmesiz yargı işleri:

• Henüz evlenme  yaşında  olmayanların  evlenmesine  izin  verme
• Gaiplik nedeniyle evliliğin
• Evlendirme memurunun,  evlenme  başvurusunu  ret  kararına  karşı  yapılan
• Yeniden evlenmede  bekleme  süresinin  hâkim  tarafından  kaldırılması.
• Terk eden  eşin  ortak  konuta davet
• Eşlerden birinin,  evlilik  birliğini  tek  başına  temsil  etmek  konusunda  yetkili  kılınması.
• Aile konutu  ile  ilgili  işlemler  için  diğer  eşin  rızasının  sağlanamadığı  hâllerde  hâkimin müdahalesinin
• Mevcut mal  rejiminin  eşlerden  birinin  veya  alacaklıların  talebiyle  mal  ayrılığına dönüştürülmesi  ve  sebeplerin  ortadan  kalkması  hâlinde  mal  ayrılığından  eski  rejime  geri dönülmesi
• Paylaşmalı mal  ayrılığında  boşanma  veya  evliliğin  iptali  hâlinde,  aile  konutu  ve  ev eşyasını  hangi  eşin  kullanmaya  devam  edeceği  hakkında  karar
• Sağ kalan  eşe  aile  konutu  üzerinde  ve  ev  eşyası  üzerinde  mülkiyet  veya  intifa  hakkı tanınması.
• Mal ortaklığında  eşlerden  birinin  mirası  reddine  izin  verilmesi
• Ana babaya  çocuğun  mallarından  bir  kısmını  çocuğun  bakım  ve  eğitimi  için  sarf  etme izninin
• Velayetin kaldırılması,  velayetin  eşlerden  birinden  alınarak  diğerine  verilmesi  ve kaldırılan  velayetin  geri
• Hâkimin çocuğun  mallarının  yönetimine  müdahale  etmesi  ve  çocuğun  mallarının yönetiminin  kayyıma  devri
• Evlilik sona  erince  velayet  kendisinde  kalan  eşin,  hâkime  çocuğun  malları  hakkında defter sunması.
• Aile yurdunun  kurulmasına  izin  verilmesi,  kuruluşun  tebliğ  ve  ilanı,  kapatılması hâlinde  tapu  sicilindeki  şerhin  silinmesine  izin  verilmesi,  taşınmazın  bizzat  malik  veya  ailesi tarafından  kullanılması şartına  geçici  olarak  istisna  tanınması.
• /1/1998 tarihli  ve  4320  sayılı  Ailenin  Korunmasına  Dair  Kanuna  göre  aile mahkemesi hâkimi  tarafından  karar  verilecek
• Çocuk hâkimi  tarafından,  çocuğun  anası,  babası,  vasisi,  bakım  ve  gözetiminden sorumlu  kimse,  Sosyal  Hizmetler  ve  Çocuk  Esirgeme  Kurumu  ve  Cumhuriyet  savcısının  istemi üzerine  veya  resen  çocuklar hakkında  koruyucu  ve  destekleyici  tedbir  kararı  alınması.
• Vesayet işleri

3. Miras hukukundaki  çekişmesiz  yargı  işleri:

• Sulh hâkimi  tarafından  resmî  vasiyetname  düzenlenmesi;  el  yazısı  ile  vasiyetnamenin sulh  hâkimi  tarafından  saklanması;  sözlü  vasiyetname  tutanağının  sulh  veya  asliye  mahkemesine tevdiî
• Vasiyeti yerine  getirme  görevlisine  görevinin
• Vasiyeti yerine  getirme  görevlisinin  tereke  malları  üzerinde  tasarruf  etmesine  izin verilmesi.
• Gaibin mirasçılarına,  gaibe  düşen  miras  payının  teslim  edilmesi
• Tereke mallarının  korunması  ve  hak  sahiplerine  ulaşmasını  sağlamak  için  önlem alınması.
• Mirasçılık belgesi verilmesi.
• Terekenin yazımı  işleminin  sona  erdiğinin  mirasçılara  bildirilmesi,  mirasın  reddi beyanının  tespiti  ve  tescili;  mirasın  reddinin,  mirası  reddeden  kişiden  sonra  gelen  mirasçılara bildirilmesi;  mirasın  reddi  süresinin  uzatılması
• Terekenin resmî  defterinin  tutulması.
• Sulh hâkiminin  özellikleri  olan  eşyanın  mirasçılardan  birine  tahsis  edilmesi  veya satılmasına  karar  vermesi

4. Eşya hukukundaki  çekişmesiz  yargı  işleri:

• Taşınmaz üzerinde  taraf  oluşturulmasına  ve  hak  ihlaline  sebebiyet  vermeyecek düzeltmelerin  yapılması
• Taşınmaz rehninde  alacaklı  için  kayyım  tayini

5. Borçlar hukukundaki  çekişmesiz yargı  işleri:

• Yetkisi sona  eren  temsilcinin  temsil  belgesini  mahkemeye  teslimi
• Borçluya ifa  veya  teminat  göstermesi için  süre
• Tevdi mahalli  belirlenmesi veya  tevdi  edilemeyecek  eşyanın  satılması.
• Alacaklısı ihtilaflı olan  borcun  mahkemeye  tevdiî
• Ayıplı hayvanın  bilirkişi  tarafından  muayenesi
• Mesafeli satımlarda  ayıbın  tespiti  veya  ayıplı  malın  satılmasına  izin  verilmesi
• İşçiye kârdan  hisse  verilmesini  öngören  iş  sözleşmesinde,  mahkemenin  işverenin hesaplarını  inceleyecek  bir  kişi  tayin
• Eser sözleşmesinde  eserin  ayıplı  olup  olmadığının  bilirkişiye  tespit
• Satılmak için  komisyoncuya  gönderilen  eşyanın  hasarının  tespiti
• Komisyoncu elindeki  malın  açık  artırma  ile  satışına  izin.

Av. Ennur GÜVEN & Av. Ahmet EKİN