İlk Derece Mahkemeleri ve Görevleri Nelerdir?

16 Ekim 2021

0 28.476 7 dakika okuma süresi

İlk derece mahkemeleri, bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay Medeni Usul Hukukunda incelenmesi gereken mahkemelerdir.

Mahkemeler, uyuşmazlık konusu somut olayların hukuki değerlendirilmesinin yapılarak hakkında hüküm kurulduğu devletin bağımsız yargı organlarıdır.

Medeni usul hukukunda mahkemeler, özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulmasında görevlidir.

Mahkemelerin asıl görevi yargılama yapmaktır fakat bazı idari işlemleri de bulunmaktadır. Örneğin mahkeme kaleminin işleri idari işlemlerdir.

Hukuk mahkemeleri, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu gözetilerek Adalet Bakanlığınca Hâkim ve Savcılar Kurulu’nun görüşü alınarak kurulmaktadır. Mahkemelerin adlandırılması, bulundukları il ve ilçeye göre yapılır. Örneğin Mersin Asliye Hukuk Mahkemesi gibi.

Mahkemelerin kuruluşu, kanunla düzenlenmektedir. Bu husus, Anayasa ile düzenlenmiştir.

Anayasa
Mahkemelerin kuruluşu
Madde 142 – Mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.

Adli yargıda, ilk derece mahkemeleri ile bölge adliye mahkemeleri aynı kanunla düzenlenmiştir. Yargıtay ise ayrı bir kanunla kurularak teşkilatlandırılmıştır. Yine ilk derece mahkemeleri olmalarına karşın özel mahkemeler de ayrı kanunlarla kurulmuşlardır.

Yazımızda Medeni Usul Hukukunda mahkemeler:

İlk derece mahkemeleri,
Bölge adliye mahkemeleri,
Yargıtay

olmak üzere üç başlık altında incelenecektir.

İlk Derece Mahkemeleri Nelerdir?

İlk derece mahkemeleri, bir uyuşmazlığın dava ile çözümlenmesi aşamasında ilk başvuru yapılan mahkemelerdir. İlk derece mahkemeleri de ikili bir ayrıma tabidir:

Genel mahkemeler,
Özel mahkemeler.

Genel Mahkeme Nedir?

Genel mahkemeler, uyuşmazlıklar bakımından belirli kişi veyahut kişilerle ya da belirli işlerle sınırlandırılmış mahkemelerdir.

Özel mahkemelerin görevleri dışında kalan tüm uyuşmazlıklar, genel mahkemelerde incelenerek karara bağlanır.

Günümüzde genel mahkemelerden yalnızca Asliye Hukuk Mahkemeleri görev yapmaktadır.

Genel mahkemeler, özel mahkemelerin kurulamadığı yerlerde de ayrıca ilgili özel mahkeme sıfatı ile yargılama yapmaktadır. Bu durumun varlığı halinde genel mahkeme; özel mahkeme sıfatı ile davaya baktığını yargılama ve kararında belirterek buna ilişkin yargılama usulü uygulayacaktır.

Örneğin bazı şehirlerde, Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi bulunmaması sebebi ile ilgili uyuşmazlıklarda Asliye Hukuk Mahkemeleri, Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi sıfatı ile görev yapacaktır.

Asliye Hukuk Mahkemesi Nedir?

Asliye Hukuk Mahkemeleri, tek hakimlidir.

İş yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde birden fazla Asliye Hukuk Mahkemesi kurulabilecektir. Birden fazla asliye hukuk mahkemeleri genellikle büyük şehirlerde kurulmaktadır. Dava açarken, o yerdeki asliye hukuk mahkemesini seçme imkânı yoktur.

Dilekçe direkt olarak o yer asliye hukuk mahkemesine hitaben yazılır. Yazılan dilekçeler, mahkemeler arasındaki iş yoğunluğuna göre dağıtılır.

Özel mahkemelerin görev alanları dışında kalan bütün uyuşmazlıklar, asliye hukuk mahkemelerinde çözüme kavuşturulur.

Özel Mahkemeler Hangileridir?

Belirli uyuşmazlıkların çözümü için özel kanunlarla çıkarılmış mahkemeler, özel mahkemelerdir. Özel mahkemeler şunlardır:

Sulh hukuk mahkemeleri,
Asliye ticaret mahkemeleri,
Kadastro mahkemeleri,
İş mahkemeleri,
İcra mahkemeleri,
Tüketici mahkemeleri,
Fikri ve sınai haklar hukuk mahkemeleri,
Aile mahkemeleri.

Sulh Hukuk Mahkemesi Nedir?

Sulh hukuk mahkemeleri, tek hakimli mahkemelerdir.

Sulh hukuk mahkemelerinin görevleri, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 4 ve 5235 sayılı Kanunun madde 6/1 hükümlerinde sayılmıştır.

İş yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde birden fazla Sulh Hukuk Mahkemesi kurulabilecektir. Birden fazla sulh hukuk mahkemeleri genellikle büyük şehirlerde kurulmaktadır.

Dava açarken, o yerdeki sulh hukuk mahkemesini seçme imkânı yoktur. Dilekçe direkt olarak o yer sulh hukuk mahkemesine hitaben yazılır. Yazılan dilekçeler, mahkemeler arasındaki iş yoğunluğuna göre dağıtılır.

Sulh Hukuk Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

Dava konusu değer veya tutarına bakılmaksızın sulh hukuk mahkemeleri şu uyuşmazlıklara bakmakla görevlidir:

Kiralanan taşınmaların 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununa göre ilamsız icra yoluyla tahliyesine ilişkin hükümler ayrık olmak üzere, kira ilişkisinden doğan alacak davaları da dahil olmak üzere tüm uyuşmazlıkları konu alan davalar ile bu davalara karşı açılan davalar,
Taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davalar,
Taşınır ve taşınmaz mallarda, sadece zilyetliğin korunmasına yönelik olan davalar,
Arabuluculuk sonucunda düzenlenen anlaşma belgelerine icra edilebilirlik şerhi verilmesi için mahkemeye başvuru,
Arabuluculuk bürosunun yetkisine ilişkin itirazlar,
Arabuluculuk bürosunun olmadığı yerlerde başvurulması gereken arabuluculuk faaliyetleri,
Hukuk Muhakemeleri Kanunu ve diğer kanunların sulh hukuk mahkemesi veya sulh hukuk hakimini görevlendirdiği davalar.

Asliye Ticaret Mahkemesi Nedir?

Asliye ticaret mahkemeleri, dava konusu uyuşmazlığın miktarında herhangi bir sınırlama olmaksızın ticari davalara bakmakla görevlidir.

Ticari davalar ikiye ayrılmaktadır:

Mutlak ticari davalar,
Nispi ticari dava.

Türk Ticaret Kanunu’nda veyahut özel kanunlarda açıkça ticari dava oldukları belirtilen davalar, mutlak ticari davalardır. Mutlak ticari davalarda tarafların tacir olup olmamaları veyahut yapılan işin ticari nitelikte bir iş olup olmadığı hususu önemli değildir.

Mutlak ticari davalardan ayrı olarak esasında hukuk davası olan bazı davalar, ticari işletmeyi ilgilendirmekte ise ve tarafların ikisi de tacirse bu davalara nispi ticari davalar denir. Nispi ticari davanın iki şartı bulunmaktadır:

Davanın her iki tarafının da tacir olması,
Uyuşmazlığın tarafların ticari işletmesinden kaynaklanması.

Her ticari iş, ticari dava sayılmamaktadır. Ticari iş olan fakat ticari dava sayılmayan uyuşmazlıklar, Asliye Hukuk Mahkemelerinde görülmesi gerekecektir.

İş yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde birden fazla Asliye Ticaret Mahkemesi kurulabilecektir. Birden fazla asliye ticaret mahkemeleri genellikle büyük şehirlerde kurulmaktadır.

Dava açarken, o yerdeki asliye ticaret mahkemesini seçme imkânı yoktur. Dilekçe direkt olarak o yer asliye ticaret mahkemesine hitaben yazılır. Yazılan dilekçeler, mahkemeler arasındaki iş yoğunluğuna göre dağıtılır.

Asliye ticaret mahkemeleri, konusu parayla ölçülebilen üçyüzbin liranın üzerindeki davalarda üç hakimli, toplu mahkeme olarak görev yapmaktadır.

Asliye Ticaret Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

Asliye ticaret mahkemeleri şu uyuşmazlıklarda görevlidir:

İflas davaları,
İflasın ertelenmesi davaları,
İflasın kaldırılması davası,
Konkordato ve yeniden yapılandırmadan kaynaklanan davalar,
Çek iptali davası,
Ticari nitelikteki ihalenin feshi davası,
Ticari nitelikteki ipoteğin fekki davası,
Malvarlığının veya işletmenin devralınması ile işletmelerin birleştirilmesi hakkındaki ticari uyuşmazlıklar,
Havale ve vedia ile telif hakkından doğan davalar,
Ticari nitelikteki menfi tespit davaları,
Ticari nitelikteki istirdat davaları,
Ticari nitelikteki itirazın iptali davaları,
Ticari dava niteliğini haiz tazminat davaları,
Sigorta hukuku kapsamına giren ticari davalar,
Rekabet yasağına ilişkin davalar,
Yayın sözleşmesine dair davalar,
Kredi mektubu ve kredi emrini düzenleyen davalar komisyon sözleşmesine ilişkin davalar,
Ticari vekiller ve diğer tacir yardımcılarına ilişkin hükümlere ilişkin uyuşmazlıklar,
Vedia sözleşmelerine ilişkin ticari davalar,
Bankalara ve kredi kuruluşlarına, ödünç para verme işlerine yönelik uyuşmazlıklar.

Kadastro Mahkemesi Nedir?

3402 sayılı Kadastro Kanunu ile kurulmuş özel mahkemelerdir.

Kadastro Mahkemelerinin görevleri, Kadastro Kanunu’nun madde 25 hükmünde sayılmıştır.

Her kadastro bölgesinde tek hakimli asliye hukuk mahkemesi niteliğini haiz mahkemelerdir. Ayrı bir kadastro mahkemesinin kurulmadığı yerlerde, kadastro mahkemelerinde görülmesi gereken uyuşmazlıklar, o yer asliye hukuk mahkemeleri tarafından çözümlenir.

Kadastro mahkemelerinde, genel mahkemelerden farklı bir usul uygulanmaktadır. Bu usul kurallarına da yine Kadastro Kanunu madde 28 ve devamı hükümlerinde yer verilmiştir. Hüküm bulunmayan hallerde ise basit yargılama usulü uygulanacaktır.

Kadastro Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

Kadastro Mahkemelerinin görevleri, Kadastro Kanunu’nun madde 25 hükmünde şu şekilde sayılmıştır:

Taşınmaz mal mülkiyeti ve sınırlı ayni haklara, tapuya tescil ve şerh edilecek veyahut beyanlar hanesinde gösterilecek sair haklara, sınır ve ölçü uyuşmazlıklarına, kadastroya ve tapu sicilini ilgilendiren benzeri davalar,
Kadastro ve kadastro ile ilgili verasete ait uyuşmazlıklar.
Velisi veya vasisi bulunmayan küçüklere ve kısıtlılara kayyım tayini,
Velisi veya vasisi bulunmayan küçüklerin ve kısıtlıların menfaatlerini korumak amacıyla Türk Medeni Kanunu’nda hâkim izninin şart kılındığı işler,
HMK madde 465 ve devamı maddeler gereğince adli yardım taleplerinin incelenmesi,
Tutanağı düzenlenen taşınmazlar hakkında ihtiyati tedbir kararı verilmesi ve buna karşı davalar,

İş Mahkemesi Nedir?

İş Mahkemeleri Kanunu ile kurulan özel mahkemelerdir.

Tek hakimli mahkemelerdir.

İş yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde birden fazla İş Mahkemesi kurulabilecektir. Birden fazla iş mahkemeleri genellikle büyük şehirlerde kurulmaktadır.

Dava açarken, o yerdeki iş mahkemesini seçme imkânı yoktur. Dilekçe direkt olarak o yer iş mahkemesine hitaben yazılır. Yazılan dilekçeler, mahkemeler arasındaki iş yoğunluğuna göre dağıtılır.

İş mahkemelerinde basit yargılama usulü uygulanmaktadır.

İş Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

İş mahkemelerinde görülen uyuşmazlıklar şunlardır:

İş sözleşmesinden ve kanundan kaynaklanan işçi ile işveren arasındaki uyuşmazlıklar,
İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan tazminat davaları ve bunlara ilişkin tespit, itiraz, rücu davaları,
Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötüniyet tazminatı davaları,
Ücret alacaklarına ilişkin (yıllık ücretli izin, fazla mesai vs) davalar,
İşe iade davaları,
SGK veya Türkiye İş Kurumunun iş ve sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan uyuşmazlıklara ilişkin davalar,
Özel kanunlar ile iş mahkemesinin görevli kılındığı davalar.

İcra Mahkemesi Nedir?

İcra ve iflas hukukuna ilişkin uyuşmazlıkların çözümü için kurulmuş mahkemelerdir.

İcra mahkemeleri, tek hakimli mahkemelerdir.

Her asliye mahkemesinin yargı çevresi içerisinde bir icra mahkemesi kurulur. Ayrı bir icra mahkemesinin bulunmadığı yerlerde o yer asliye hukuk mahkemeleri ilgili davalara bakar.

İcra mahkemelerinde basit yargılama usulü uygulanır. İcra mahkemelerinde görülen işler ivedi nitelikte sayılmaktadır. Kural olarak, verilen kararlar kesin hüküm niteliğinde değildir, daha sonrasında genel mahkemelerde dava konusu yapılabilir.

İcra Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

İcra mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıklar şu şekilde sayılabilir:

İcra takibinden kaynaklı şikayetler,
İcra takibine ilişkin geçici ve kesin itirazların incelenmesine ilişkin davalar,
İhalenin feshi davası,
İcra takibinin iptali ve talikine ilişkin uyuşmazlıklar,
Konkordatoya ilişkin davalar,
İflas davaları,
Sıra cetveline ilişkin uyuşmazlıklar.

Tüketici Mahkemesi Nedir?

4077 sayılı TKHK ile kurulmuş olan özel mahkemelerdir. Tüketici işlemleri ile tüketiciye yönelik uygulamalardan kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin davalara bakmakla görevlidir.

Tüketici mahkemelerinde basit yargılama usulü uygulanmaktadır. Tek hakimli mahkemelerdir.

Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi Nedir?

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile kurulmuş olan özel mahkemelerdir.

Tek hakimli mahkemelerdir. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi kurulmamış olan yerlerde, asliye hukuk mahkemeleri tarafından davalara bakılır. İkiden fazla asliye hukuk mahkemesinin bulunduğu yerlerde üç numaralı asliye hukuk mahkemesi tarafından ilgili davalara bakılmaktadır.

Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemelerinin Görevleri Nelerdir?

Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemelerinin görevleri şu şekilde sayılabilir:

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndan kaynaklanan uyuşmazlıklar,
Marka davaları,
Coğrafi işaret davaları,
Tasarım davaları,
Patent davaları,
Faydalı model ile geleneksel ürün adlarına ilişkin uyuşmazlıklar.

Aile Mahkemesi Nedir?

Aile hukukundan doğan uyuşmazlıklara çözümlemekle görevli özel mahkemelerdir.

Her aile mahkemesine;

Davanın esasına girilmeden önce veya davanın görülmesi sırasında mahkemece istenen konular hakkında araştırma ve inceleme yapmak,
Mahkemenin gerekli gördüğü hallerde duruşmada bulunmak ve görüş bildirmek,
Mahkeme tarafından verilecek diğer görevleri yapmak

üzere Adalet Bakanlığı tarafından birer psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı atanır.

Tek hakimli mahkemelerdir.

İş yoğunluğunun fazla olduğu yerlerde birden fazla Aile Mahkemesi kurulabilecektir. Birden fazla aile mahkemeleri genellikle büyük şehirlerde kurulmaktadır.

Dava açarken, o yerdeki aile mahkemesini seçme imkânı yoktur. Dilekçe direkt olarak o yer aile mahkemesine hitaben yazılır. Yazılan dilekçeler, mahkemeler arasındaki iş yoğunluğuna göre dağıtılır.