Vesayet Nedir?

Vesayet nedir, hangi durumlarda söz konusu olur, kimler vesayet altına alınır gibi sorular sık sık sorulan ve bireylerin gündeminde yer alan sorulardır.

Reşit olup da belirli nedenlerle kısıtlanması gereken kişilerin yahut reşit olmayıp da anne – babası ile arasında velayet ilişkisi bulunmayan çocukların kişisel veya malvarlıksal haklarının korunması amacıyla bir vasi ile aralarında kurulan ilişkiye vesayet denir. Vesayet nedir ve kişiler neden vesayet altına alınır diye sorulduğunda yalnızca tek bir hukuki sebep değil, birden fazla hukuki sebep söz konusu olur.

Tüm bunlar temel olarak, 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 396 vd maddelerinde düzenlenmiştir. Vesayete ilişkin işleyen hukuki süreçler her somut olaya göre farklı bir yapıda bulunur. Her somut olay kendi içerisinde kendine özgü ihtiyaçlar barındırır. Hukuki çare buna göre üretilmelidir. Bu nedenle bu süreçte avukat yardımı almak önem taşır.

Vasilik Nedir?

Yukarıda anlatıldığı gibi vesayet altına alınıp hak ve yetkileri kısıtlanmış kişiye onun yerine bazı işlemlerde bulunsun diye bir kişi atanır. Bu kişiye vasi denir. Türk Medeni Kanunu’nun 403. maddesi vasiyi tanımlamaktadır. Buna göre vasi, vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukukî işlemlerde onu temsil etmekle yükümlüdür. Vasi aşağıda anlattığımız durumlarda atanır.

Vasilik Gerektiren Durumlar Nelerdir?

Vesayeti gerektiren haller genel olarak TMK m.404’te düzenlenmiştir. Ancak her bir sebep kendi içerisinde farklı özellikler barındırır. Genel başlık olarak belirtmemiz gerekirse küçüklük ve kısıtlanma hallerinde vesayet altına alınma söz konusu olur. Ancak aşağıda da izah edeceğimiz üzere kısıtlama halleri oldukça geniş kapsamlıdır.

Yaş Küçüklüğü Nedeniyle Vesayet Altına Alınma

Reşit olup da belirli nedenlerle kısıtlanması gereken kişilerin yahut reşit olmayıp da anne – babası ile arasında velayet ilişkisi bulunmayan çocukların kişisel veya malvarlıksal haklarının korunması amacıyla bir vasi ile aralarında kurulan ilişkiye vesayet denir.

Vesayet nedir denildiği zaman Türk hukukunda tek bir mesele değil birçok hukuki ihtiyaçtan ötürü alınan bir karar karşımıza çıkar. Çok çeşitli konularda kişiye vasi atanması söz konusu olabilir. Tüm bunlar temel olarak 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu madde 396 ve devamında ve mevzuatın farklı yerlerinde dağınık olarak yer almıştır. Buna ek olarak küçüğün velisine karşı yani anne-babasına karşı dava açması durumunda da saf bu davanın açılıp takip edilmesi için küçüğe bir temsil kayyımı atanır.

Kısıtlama Nedeniyle Vesayet Altına Alınma

Kişi birçok sebep nedeniyle kısıtlanabilir. Ancak kısıtlama ancak ergin kişiler için söz konusu olabilir. Bu kişiler çeşitli sebeplerle kişilik haklarını koruyamaz veya malvarlığı değerlerine sahip çıkamaz. Bu nedenle bu kişilere vasi atanır. Kanun’da yer alan kısıtlama nedenleri ise şunlardır;

Akıl Hastalığı – Akıl Zayıflığı: Türk Medeni Kanunu m.405’e göre akıl hastalığı veya akıl zayıflığı nedeniyle işlerini göremeyen, korunması veya bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır.

Savurganlık, Alkol – Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşam Sürme, Kötü Yönetim: Türk Medeni Kanunu m.406’ya göre, Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devamlı korunmaya ve bakıma muhtaç olan ya da başkalarının güvenliğini tehdit eden her ergin kısıtlanır.

Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza: Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır. Cezayı yerine getirmekle görevli makam, böyle bir hükümlünün cezasını çekmeye başladığını, kendisine vasi atanmak üzere hemen yetkili vesayet makamına bildirmekle yükümlüdür.

Kısıtlanma İsteği: Yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir.

Vesayet Hakkı Nedir?

Herhangi bir sebeple velayet altında olmayan, velayetin değiştirilmesi mümkün olmayan küçükler ve sınırlı ehliyetsiz durumundaki kısıtlılar, vesayet altına alınacaktır. İşte bunu sağlayan durum, bu kişilerin sahip olduğu vesayet hakkına haiz olma halidir. Bu hakkın kısıtlanması mümkün değildir. Hatta çoğu zaman bu hakkın kullanımı doğrudan talep üzerine olmamaktadır.

Genellikle başka bir mahkeme veya idari makam durumu fark etmesi halinde gerekli işlemlerin yapılması için mahkemeye bildirimde bulunmaktadır. Aynı şekilde isteğe bağlı kısıtlılık halinde de doğrudan başvurma istisnai niteliktedir. Ekseriyetle yetkisiz 3. kişinin başvurması ve ilgilinin bu duruma rıza göstermesiyle vasi atanması gerçekleşmektedir. 

Noterde Vasi Tayini Yapılabilir Mi?

Noterden vasi tayin edilmesiyle bir kişinin vesayet altına alınması mümkün değildir. Bireyleri vesayet altına almak yalnızca Türk Mahkemelerine aittir. Bunun yanında noterlerin vesayet konusunda bir yükümlülükleri bulunmaktadır. O da şudur ki; noterlikler olağan görevlerini ifa ederlerken küçüğün velayet altında olmadığını tespit edebilirler. Bu durumda noter, vaziyeti vesayet makamına bildirmekle yükümlüdür.

Vasi Atanması Nedir?

Vasi atanması yukarıda da açıklandığı üzere Türk Medeni Kanunu madde 404 vd düzenlenen sebeplerin var olması sonucu kişiye bir vasi atanarak kısıtlanmasıdır. Yukarıda da belirtildiği gibi kişi küçük olup velayet altında olmayabilir veya akıl hastası akıl zayıflığı bulunabilir ya da savurgan bir yaşam tarzına sahip olduğu için kişilik haklarını ve malvarlığı değerlerini korumaya muktedir olmayabilir. İşte tüm bu sebeplerden birinin veya birkaçının varlığı halinde vasi atanması durumu söz konusu olur.

Vasi olarak atanacak kişinin; ergin, ehil ve görevi ifa edebilecek yetenekte olması gerekir. Bu olumlu şartlara sahip olmaması halinde kişinin vasi olarak atanabilmesi mümkün değildir. Aksi yönde bir atama yapılması halinde; ilgililer, kararı alan vesayet makamına itirazda bulunabileceklerdir.

Vasi Tayininin Şartları Nelerdir?

Öncelikle, daha önce de bahsettiğimiz üzere, tayin edilecek kişinin ergin ve bu işi yapmaya ehil birisi olması gerekir. Bu olumlu şartların yanında bir de olumsuz şartlar vardır. Yani vasi olarak tayin edilecek kişide, bir takım hallerin mevcut olmaması gerekir. Bu haller şunlardır;

• Kısıtlı olmak.
• Kamu hizmetinden yasaklı olmak.
• Haysiyetsiz hayat sürmek.
• Çıkarların çatışması.
• Aralarında düşmanlık bulunması.
• İlgili vesayet daireleri hâkimi olmak. Bu hallerden birinin varlığı halinde o kişi vasi olarak tayin edilemeyecektir.

Kanunumuz, vasi tayini konusunda eş ve hısımlara öncelik tanımıştır. Fakat burada dikkat edilmelidir ki eşin diğer akrabalara göre öncelikli olma durumu söz konusu değildir. Hâkim, somut ilişkileri değerlendirecek; kimin vasi olarak tayin edilmesi, kısıtlı veya küçük açısından daha faydalı olacaksa ona göre bir karar verecektir.

Vesayet Makamı Neresidir?

Vesayet daireleri ikiye ayrılmaktadır. Bunlar; vesayet makamı ve denetim makamıdır. Kişi vesayet altına alındığı zaman vasisi birinci planda sorumlu kişidir. Ancak öyle işlemler vardır ki bu işlemlerde vesayet makamının izni aranır. Yahut çeşitli meselelerde kanun gene vesayet makamına atıfta bulunur. Vesayet makamı sulh hukuk mahkemesi, ilgili meselelerde denetim makamı ise asliye hukuk mahkemesidir. 

Vasilik Davasının Usulü Nasıldır?

Vasi atama işleminde görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise hakkında vasi tayin edilmesi istenen kısıtlı veya velayet altında olmayan küçüğün yerleşim yeri mahkemesidir. Vesayet makamı, atama işlemini ivedilikle yerine getirmelidir. Vesayet davası hem resen hem de talep üzerine açılabilir. Bu surette, vesayet makamı bu durumu ister C. Savcısının ister ilgililerin isterse de 3. kişilerin bildirimi sayesinde öğrensin; durumdan haberdar olur olmaz resen harekete geçmeli ve vasi atama prosedürünü uygulamaya başlamalıdır.

Vasi Kararı Nedir?

Vesayet makamı tarafından verilen, kısıtlama ve vasi atanmasına ilişkin karara vasi kararı denir. Bu karar, vasiye hemen ve Tebligat Kanununa uygun olarak tebliğ edilmelidir. Bu vasi kararı ilgilisine tebliğ edilmeden kesinleşmiş sayılamaz. Ayrıca vasi kararı içeriğinde bir kısıtlama söz konusuysa; bu karar, kısıtlının yerleşim yerinde ve nüfusa kayıtlı olduğu yerde ilan olunur.

Vasi olarak atanan kişi, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 10 gün içinde karara karşı itirazını ve varsa kaçınma sebebini vesayet makamına bildirecektir. Vesayet makamı itirazı veya kaçınma sebebini haklı görürse itirazı kabul eder ve kararı kaldırır ardından yeni bir vasi atar. Ancak itirazı yerinde görmezse itirazın reddine karar verir.

Vasilik Süresi Ne Kadardır?

Vasilik süresinin ne kadar olacağı Türk Medeni Kanunu’nda belirlenmiştir. Madde 456’ya göre;

“Vasi kural olarak iki yıl için atanır. Vesayet makamı, bu süreyi her defasında ikişer yıl uzatabilir. Dört yıl dolunca vasi, vasilikten kaçınma hakkına hakkını kullanır.” Bu hükümden de anlaşılacağı üzere vasilik süresi kural olarak yıldır. Ve ikişer yıl artırılabilir.

Vasinin Görevleri Nelerdir?

Vasinin yapmakla görevli olduğu işleri 4 ayrı grupta toplayabiliriz. Bu görevleri kısaca açıklamak gerekirse:

• Değerli Şeyleri Saklama: Kıymetli evrak, değerli eşya, önemli belge ve benzerleri; vesayet makamının gözetimi altında bulunan güvenli bir yerde muhafaza edilir.
• Defter Tutma: Vasiye, vesayet makamının da atayacağı bir kişi eşliğinde defter tutma görevi verilmiştir. Bu defterde, vesayet altındaki kişinin malvarlığına ait aktif ve pasifler belirtilir. Bunun yanında bu defter belli bir şekil şartına tabi tutulmamıştır.
• Taşınırları Paraya Çevirme: Vesayet altındaki kişinin menfaatinin gerektirmesi halinde, yukarıda sayılan değerli şeyler haricindeki menkul mallar satışa çıkarılabilecektir.
• Parayı İşletme: Vasi, vesayet altındaki kişinin kendisi veya malvarlığının yönetimi için gerekli olmayan paralarını vesayet makamının belirleyeceği banka hesabına yatırmalıdır.

Vasinin Yetkileri Nelerdir?

• Ticari ve Sınai İşletmelerle İlgili Yöntem Belirleme: Bu yerler geniş anlamda yorumlanmalıdır. Yani bir dişçinin muayenehanesiyle bir avukatın ofisi de bu kapsamda değerlendirilecektir. Burada karar vesayet makamındadır. Vasi sadece verilen talimata göre hareket edebilir.
• Taşınmazları Satma: Burada yine vesayet altındaki kişinin menfaati gözetilecektir. Bu kişinin zorunlu ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik; nakit parası ve taşınır mallarının gücünün yetmediği takdirde ancak vesayet makamının talimatı doğrultusunda taşınmazların satışı gündeme gelebilecektir. Yani mutlak bir zorunluluk olması gerekmektedir.
• Diğer Görevler: Vasi, vesayet altındaki kişinin evlenmesine izin verilmesi noktasındaki görüşlerini vesayet makamına karşı beyan edebilecektir. Ayırt etme gücünden yoksun küçük için nafaka davası açılması gerekiyorsa, vasi bu işlemi küçük adına yapabilecektir.

Vasilikten Çekinme Nedir?

Normal şartlarda vasi, iki yıllık süresi dolmadan görevinden çekilemez. Ancak kanun koyucu bazı şartlar altında vasiye vasilikten çekilme hakkı tanımıştır. Bu durumları belirtecek olursak;

• Engel Bir Durum: Vasiliğe engel halleri; kısıtlı olma, kamu hizmetlerinden men edilmiş olma, haysiyetsiz ve onursuz bir yaşam sürmek, vesayet altına alınacak kişi ile menfaat çatışması içerisinde olma, vesayet altına alınacak kişiye karşı düşmanlık barındırmak vasilikten çekilme için sebep zorunlu sebeptir.
• Kaçınma Sebebinin Ortaya Çıkması: Şayet vasilikten kaçınma sebebi vasi atanmasından sonra ortaya çıkarsa vasi için bir çekilme sebebi doğmuş olur. Çekinme talebi reddedilen vasi 10 gün içinde denetim makamında bu karara itiraz edebilir.
• Haklı Sebebinin Ortaya Çıkması: Vasinin görevini icra ettiği sürede bir haklı nedenin ortaya çıkmasıyla birlikte vasilikten çekilme talebinde bulunabilir. Burada nedenin haklı olup olmadığının tespiti vesayet makamı tarafından yapılacaktır. Haklı sebep olarak, vasinin yurt dışına çıkmasını verebilir. 

Vasiliğinin Kaldırılması Nedir?

Vasiliğin kaldırılması, hem vesayet altına alınan kişinin kısıtlılığının kalkması hem de vasinin vasilik görevinin elinden alınması şeklinde olabilir.

İlkinde kişinin kısıtlanmasına sebep olan sebep ortadan kalktığı için kişiye atanan vasiye gerek kalmamasından dolayı vasilik kaldırılır. İkinci durumda ise direkt vasinin kendisi için bir vasilik kaldırma durumu söz konusu olur. Örneğin vasi kötü yaşam tarzı sürdüğü için bu göreve layık değildir. Ve vasilik yetkisi elinden alınarak yeni biri atanır yerine.

Yaşlılara Vasi Tayini Olur Mu?

Yaşlılık başlı başına vasi atanma sebebi olarak değerlendirilemez. Ancak yaşlılık ile beraber kişide daha başka sebepler de doğduysa vasi tayini gerçekleşecektir. Bu durumlara örnek olarak, yaşlılık sebebiyle akıl zayıflığı verilebilir veya çoğu işlemini yerine getiremeyecek şekilde bir fiziksel rahatsızlık yaşlı kişiye vasi atanması için sebep olabilir.

Vasilik Ücreti Ne Kadardır?

İfa edilen vasilik görevine karşılık ücret talebinde bulunmak, vasiye tanınan haklardan birisidir. Bu husus, TMK m. 457’de düzenleme altına alınmıştır. Buna göre; vasi, vesayet altındaki kişinin malvarlığından, buna olanak bulunmadığı takdirde Hazineden karşılanmak üzere kendisine bir ücret verilmesini mahkemeden talep edebilir. Bu ücrete kaynak oluşturması bakımından öncelikle vesayet altındaki kişinin malvarlığına başvurulacaktır. Buradan sonuç alınamaması halinde; yardım yükümlülüğü kapsamında eşine, küçükse anne ve babasına, en olmadı yardımla yükümlü akrabalarına başvurulabilecektir. Bunlardan hiçbirinin sonuç getirmemesi halindeyse Devlet Hazinesi verilecek ücrete kaynak oluşturacaktır.

Vasilik Sorgusu Nasıl Yapılır?

Kişi hakkındaki kısıtlama, vasi atanması gibi durumların sorgulaması birkaç şekilde yapılabilmektedir. Bu konuya ilişkin sorgulamalar, vesayet altına alınan kişinin E- Devlet kapısı üzerinden veya UYAP Vatandaş Portal üzerinden yapılabilecektir. Bunun yanında, vesayet altına alındığı düşünülen kişinin yerleşim yeri Sulh Hukuk Mahkemesi Tevzi Bürosuna başvurularak da bilgi edinme ihtimaliniz vardır. Tüm bunların dışında bir diğer bilgi edinme yolu da kişinin kayıtlı olduğu Nüfus Müdürlüğüne başvurmaktır.

Vesayet Konusunda Avukat Desteğinin Önemi

Kişilere vasi tayin edilme süreci en başından en sonuna zorlu ve karmaşık bir süreçtir. Kimlere vasi tayin edileceği, hangi şartlarda tayin edilebileceği, nereye başvurulacağı, gereken evraklar vs tamamı hukuki bir yardım alınarak kolayca, karışık olmadan başarıya ulaştırılabilecek bir durumdur. Bu nedenle kişilerin vesayet konusu ile ilgili bir avukattan yardım alarak hareket etmelerinde büyük fayda vardır.

Av. Ahmet EKİN& Stj. Av. Muzaffer TAŞ