Dava Zamanaşımı Nedir?
Dava zamanaşımı, bir suçun işlendiği tarihten itibaren olay hakkında ceza davası açılmamış veya ceza davası açılmış olmasına rağmen kanunda yazılı sürede dava sonuçlanmamış ise devletin suç aleyhine cezalandırma hakkından vazgeçmesidir.
Kanun koyucu tarafından bir suç hakkında, suçun takip edilebilirliği ve işlem yapılabilirliği belirli sürelere bağlanmıştır. Bu süreler hakkında istisnalar da düzenlenmiş olup, bu istisnalar gerçekleştiğinde zamanaşımı süresi durmakta veya kesilmektedir.
Zamanaşımı süresinin durması durumunda, durmanın neden olduğu durum ortadan kalktığı an zamanaşımı süresi kaldığı yerden işlemeye devam eder. Örneğin sanık hakkında mahkeme tarafından kaçak kararı alınmış ise kaçak kararı alındığı an dava zamanaşımı süresi durur. Ancak firari olan sanık hakkında bu kaçak kararı kaldırıldığı an dava zamanaşımı süresi kaldığı yerden işlemeye başlar.
Zamanaşımı süresinin kesilmesi durumunda, kesilmenin neden olduğu durum ortadan kalktığı an zamanaşımı süresi sıfırlanacak ve süre sanki hiç geçmemiş gibi yeniden işlemeye başlayacaktır. Örneğin şüphelinin Cumhuriyet Savcısı veya Mahkeme huzurunda ifade/sorgusunun alınması, tutuklama kararı verilmesi, iddianame düzenlenmesi ve sanık hakkında mahkumiyet kararı verilmesi durumunda dava zamanaşımı süresi kesilmektedir. Kesilme nedenlerinin varlığı durumunda yeniden zamanaşımı süresi başlasa da, toplam zamanaşımı süresi kanunda belirlenen sürenin en fazla yarısına kadar uzayabilir.
Dava Zamanaşımı Süreleri
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu md.66 hükmünde süreler şu şekilde düzenlenmiştir.
- a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl,
- b) Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmibeş yıl,
- c) Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl,
- d) Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda onbeş yıl,
- e) Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl geçmesiyle düşer.
Kanun koyucu burada 18 ve 15 yaşının altındaki kişiler için istisna getirmiştir. Buna göre;
- Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının
- Fiili işlediği sırada onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında yukarıda belirtilen sürelerin üçte ikisinin geçmesiyle kamu davası düşer.
Dava Zamanaşımı Süresi Ne Zaman İşlemeye Başlar?
Dava zamanaşımı süresi;
- Tamamlanmış suçlarda suçun işlendiği günden itibaren,
- Teşebbüs halinde kalan suçlarda son hareketin yapıldığı günden itibaren,
- Kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği tarihten itibaren,
- Zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günden itibaren,
- Çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda ise çocuğun onsekiz yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlar.
Dava Zamanaşımı Süresi Nasıl Belirlenir?
Dava zamanaşımı süresinin belirlenmesinde dosyadaki mevcut deliller itibarıyla suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri de göz önünde bulundurulur. Örneğin sanık aynı olayda hem öldürme suçunu hem de mala zarar verme suçunu işlemiş ise daha ağır cezayı gerektiren öldürme suçu için düzenlenen hükümler uygulanır.
Sanığın işlediği suçun cezası hem hapis cezası hem de adli para cezası olarak düzenlenmiş yani seçimlik ise seçimlik cezaları gerektiren suçlarda zamanaşımı bakımından hakim tarafından hapis cezası esas alınacaktır. Suça konu ceza kanunda aralıklı olarak düzenlenmiş ise suçun kanunda yer alan cezasının yukarı sınırı göz önünde bulundurulur. Örnek vermek gerekirse Göçmen Kaçakçılığı suçu için 5237 sayılı TCK’nın 79.maddesinde 3 yıldan 8 kadar hapis ve bin günden onbin güne kadar adli para cezası öngörülmüştür.
İlk olarak yukarıda bahsedildiği üzere cezalardan hapis cezası seçilecek, 3 yıldan 8 yıla kadar belirtilen aralıktan ise 8 yıl seçilecektir. Bu durumda basit Göçmen Kaçakçılığı suçunda dava zamanaşımı süresi suçun işlendiği tarihten itibaren 15 yıl olacaktır.
Ceza davası dosyasında karar verilmesi, verilen karara karşı üst mahkemeye başvurulması ve üst mahkemece kararın bozulması durumunda ise tekrar yargılamayı gerektiren hallerde, mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlar.
Örneğin yerel mahkemece 20 Mayıs 2019 da karar verilmiş olsun; Yargıtay incelenmesinde 20 Aralık 2019’da kararın bozulmasına karar verilmiş olsa da yerel mahkemece bozma kararına uyulacağı 20 Mayıs 2020 tarihli tensip zaptında karar verilmiş ise dava zamanaşımı süresi 20 Mayıs 2020’den itibaren işlemeye başlayacaktır.
