Tüzel Kişi Nedir? Unsurları Nelerdir?

Tüzel kişi; hukuk düzeni tarafından kendisine bağımsız kişilik hakkı tanınan, belli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelen kişi veya mal topluluklarıdır.

Tüzel kişilerin de kişiliği vardır. Tüzel kişilik; kurucularından bağımsız olarak hukuk düzeni tarafından kendisine tanınan hak ehliyeti, fiil ehliyeti, hukuken korunan değerler ve kişisel durumların tamamıdır.

Tüzel Kişinin Unsurları

Tüzel kişilik Türk Medeni Kanunu’nun 47. maddesinde hükme bağlanmıştır. TMK m. 47’ye göre, “Başlıbaşına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar.”

Tüzel kişinin üç adet unsuru vardır. Bu unsurlar sürekli bir amaca sahip olma, amacını gerçekleştirmek için örgütlenmiş olma ve bu örgütlenmenin kanunen kendisini oluşturan kuruculardan bağımsız bir varlığa sahip olmasıdır.

Sürekli amaç

Tüzel kişilerde amaç kişi ya da mal topluluğu şeklinde ortaya çıkan tüzel kişiliğin hayata geçirilmesiyle ulaşmaya çalışan hedeftir.

Tüzel kişilerin amacı manevi ve ekonomik amaç olmak üzere iki çeşit olabilir. Tüzel kişilerin amacı hukuka ve ahlaka aykırı olmamalıdır.

Örgütlenme

Tüzel kişilerin amacını gerçekleştirmek için onun iradesini açıklayacak bir örgütlenmeye sahip olması gerekmektedir. Tüzel kişinin örgütlenmesi, tüzel kişinin organları sahip olması anlamına gelir. Her tüzel kişinin organı olması zorunludur. Bu organların hangileri olacağı ise kanun koyucu tarafından düzenlenmiştir.

Kurucularından Bağımsız Bir Varlığa Sahip Olma

Tüzel kişiler kişilik kazandığı ile onu oluşturan kişi ve mal topluluğundan bağımsız bir hale gelir. Tüzel kişilerin bağımsız olması kişilerin değişmesinden, ayrılmasından, hayat sürelerinin dolmasından etkilenmeden varlığını sürdürmesini sağlar. Buna ayrılık ilkesi denir.

Yalnızca belli tipte kişi ve mal toplulukları kişilik olabileceğinden bu da sınırlı sayı ilkesi demektedir kanun tarafından öngörülmeyen kişi ve mal topluluklarının tüzel kişilik kazanması söz konusu değildir.

Tüzel kişiler hak ve fiil ehliyetine sahiptir tüzel kişilerin hak ehliyetine sahip olması Türk medeni kanunun 48 inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre tüzel kişiler; cins, yaş, hısımlık gibi yaradılış gereği insana özgü niteliklere bağlı olanlar dışındaki bütün haklara ve borçlara sahiptirler.

Tüzel Kişilerin Kuruluşuna İlişkin Sistemler

Tüzel kişilerin kuruluşuna ilişkin sistemler; serbest kuruluş sistemi, normatif kuruluş sistemi ve izin sistemi olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Serbest Kuruluş Sistemi

Serbest kuruluş sisteminde tüzel kişilik kazanma kurucular tarafından tüzel kişi kurma iradesinin kanuna uygun biçimde dışa vurulmasıyla olur. Tüzel kişilik kazanabilmek için belli bir makamdan izin alınmasına ya da bir sicile gerek yoktur.

Serbest kuruluş sisteminde tüzel kişilik kazanmasında devletin müdahalesi olmaz. Bu sistemde kişi ya da mal topluluğunun tüzel kişilik kazanmış olduğunun anlaşılması zor olduğundan bu durum üçüncü kişilerin zarar görmesine sebep olabilir.

Normatif Kuruluş Sistemi

Normatif kuruluş sisteminde tüzel kişilik kazanması için öngörülen şartın sağlanması ve bu şartın sağlandığında yetkili makamlar tarafından incelenmesi gerekmektedir. Normatif kuruluş sisteminin üç farklı uygulama yolu vardır:

• Tüzüğün resmi makamlara verilmesiyle,
• Tüzüğün devletin resmi gazetesinde yayımlanmasıyla,
• Tüzüğün belli bir kütüğe kaydedilmesiyle.

Anayasanın 33. maddesine göre herkes, önceden izin almadan dernek kurma ve üye olma veya üyelikten çıkma özgürlüğüne sahiptir. Ayrıca hiç kimse bunları yapmak için de zorlanamaz. Türk Medeni Kanununun 57. maddesinin birinci fıkrası ve dernekler kanunun üçüncü maddesinin birinci fıkrasına göre anayasaya uygun olduğu sürece herkesin ana izin almadan dernek kurma hakkı bulunur hükümler medeni kanuna göre derneğin tüzel kişilik kazanması açısından normatif sistem olduğunu kabul etmiştir.

İzin sistemi

İzin sistemine göre tüzel kişi sadece devletin izniyle kendisini oluşturan kişi ya da mal topluluğundan bağımsız müstakil bir varlık olarak kurulabilir. Tüzel kişiliğin kurulmasına yasama organı tarafından kanunla ya da idari makamlar vasıtasıyla idari işlemle izin verilebilir. Yetkili makamların bu izni verip vermeme açısından takdir yetkisi bulunur. Bu takdir yetkisi kurulacak olan tüzel kişiliğin devletin hukuk politikasıyla uyuşup uyuşmadığını hususunda kullanılmaktadır.

Kamu tüzel kişilerin kuruluşu için izin sisteminin geçerli olduğu hususu Anayasanın m. 123/3’te düzenlenmiştir. Buna göre kamu tüzel kişiliği, kanunla veya cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Duygu Maide Karataş