Kıymetli Evrak Nedir?

Kıymetli evrakın tanımı Türk Ticaret Kanunu’nun 645. maddesinde yapılmıştır.

Türk Ticaret Kanunu’nun 645. maddesine göre, “Kıymetli evrak öyle senetlerdendir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemeyeceği gibi, başkalarına da devredilemez.”

Kıymetli evrak genel olarak bir alacak veya diğer bir hakkı içeren bir senet olup bu haklar ancak ve ancak senet vasıtasıyla ileri sürülebilir veya devredilebilirler.

Kıymetli Evrakın Temel Nitelikleri Nelerdir?

Kıymetli evrakın temel nitelikleri aşağıda ele alınmıştır:

Kıymetli Evrak Bir Senettir

Senet, bir düşüncenin bir cisim üzerine yazılarak ve aleyhine delil teşkil edecek kişinin imzasını veya el yazısı ile yazılmış bir işareti içeren belgedir.

Şekil olarak resmi makamlar tarafından düzenlenen senetlere resmi senet, sadece taahhütte bulunan kimse tarafından imzalanan senetlere ise, adi senet denir.

Kıymetli Evraktaki Hakkın Para İle Ölçülebilen Bir Değer Olmalıdır

Senedin içerdiği hakkın, özel hukuka ilişkin bir hak niteliğinde olması ve mameleki bir değerin bulunması gerekir.

Kıymetli evrakta var olan hak, bir alacak hakkı, ortaklıktan doğan bir hak veya eşya hukukuna özgü bir hak olabilir. Burada önemli olan, bu hakların para ile ölçülebilmesi ve mameleki bir değere sahip olmasıdır.

Kıymetli Evrakın İçerdiği Hak Tedavül Niteliği Olan Bir Haktır

Kıymetli evrakın tedavül niteliği kıymetli evrakın çok önemli bir özelliğini oluşturmaktadır.

Genel itibariyle başkasına devredilemeyen bir hak, kıymetli evraka konu olamaz.

Kıymetli Evrakta Hak ile Senet Arasında Kuvvetli Bir Bağ Vardır

Kıymetli evraka konu olan hak, bazen senetle beraber yaratılır, bazen de sentten önce mevcuttur. Hak senetle yaratılmakla onunla birleşir ve ayrılmaz bir bütün teşkil eder.

Hakkın ileri sürülebilmesi için senedin ibrazı veya devi için senet üzerindeki zilyetliğin devredilmesi gerekir.

Hak ile senet arasındaki bu sıkı bağlılık, Türk Ticaret Kanunu’nun 645. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddede, “hakkın senetten ayrı olarak ileri sürülmesinin mümkün olmadığı” şeklinde bu husus açıkça ifade edilmiştir.

Kıymetli Evrakın Soyutluğu

Soyut kıymetli evrak, senedin düzenlenmesine sebep olan temel borç ilişkisinin, senetten anlaşılması imkanı olmayan kıymetli evraktır.

Kıymetli evrak, doğumuna neden olan hukuki olaydan veya temel ilişkiden bağımsız ve soyuttur. Senedin içerdiği söz konusu hak ile onun oluşmasına sebep olan hukuki işlem veya ilişki arasında bağlantı yoktur.

Bono, poliçe ve çek soyut kıymetli evraklardandır.

Kıymetli Evrak Özel Şekil Şartlarına Tabidir

Kıymetli evrakın düzenlenmesi, ağırlaştırılmış özel şekil şartlarına tabi tutulmuştur. Özellikle tedavül güvenliği açısından kıymetli evrakta bulunması gerekli tüm şekil şartları açık olarak kanunda gösterilmiştir.

Zorunlu şekil şartlarından en az biri söz konusu kıymetli evrakta mevcut değilse, o senet, kanunda başka bir hüküm yoksa kıymetli evrak doğmamış sayılır.

Pay Senetleri Nedir?

Pay senetleri, pay sahipliği ile ilgili hakları ve özellikle şirkete konulmuş olan sermayeyi temsil eder.

Pay senetleri, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin çıkardıkları ve sermayenin belirli bölümünü temsil eden ve sahiplerine o oranda ortaklık hakkı veren senetlerdir.

Alacak Senetleri Nedir?

Alacak senetleri genel olarak bir alacak hakkını içerirler. Dolayısıyla borçlar hukukuna dahil her alacak, kıymetli evraka konu olabilir.

Alacak hakkının konusu para alacağı olabileceği gibi, para dışında başka bir edimin ifası da olabilir.

Emtia Senetleri Nedir?

Emtia senetleri, eşya hukukuna dahil bulunan ayni hak türünden bir hakkı temsil eder.

Emtia senetleri, sahiplerine ya bir şeyin mülkiyeti veya o şey üzeride sınırlı bir ayni hakkı sağlarlar. Bazı emtia senetleri hem mülkiyet hakkını hem de rehin hakını içerirler.

Kurucu Senet Ne Demek?

Kurucu senetteki haklar, senet düzenlenmeden önce mevcut değildir. Söz konusu senedin düzenlenip lehtara verilmesiyle birlikte, senetle beraber hak da doğar.

Bono, çek ve poliçe kurucu senet niteliğindedir.

Açıklayıcı Senet Ne Demek?

Açıklayıcı senetlerde hak, senet düzenlenmeden önce de vardır, ancak kıymetli evrak düzenlemekle bu hak açıklanmış olacaktır.

Hak, senetle birleşerek bir daha ondan ayrılmaz. Açıklayıcı senetlere örnek olarak pay senetleri, konişmento ve makbus senedi gösterilebilir.

Soyut Kıymetli Evrak Nedir?

Kıymetli evrakın doğumuna neden olan temel hukuki işlem veya ilişkiden etkilenmemesi, kıymetli evrakın sebepten mücerret, soyut olması demektedir.

Kıymetli Evrakın Soyut Olmasının Sonuçları Nelerdir?

Soyut kıymetli evrak ile temel borç ilişkisi hukuken birbirinden ayrılmıştır. Bu nedenle;

• Temel borç ilişkisini gösteren kayıtların bu tip kıymetli evrakta konulması caiz değildir.
• Kıymetli evrakın düzenlenip lehtara verilmesiyle, sedenin içerdiği hak doğmamakta ve alacaklı soyut kıymeli evraka dayanarak dava açabilir; temel borç ilişkisinin varlığını ve geçerliğini ispatlamakla yükümlü değildir.
• Borcun sebebinin olmadığını veya geçersiz olduğunu iddia eden borçlu bunu ispat etmekle yükümlüdür.
• Soyut kıymetli evraktaki hak, temel borc ilişkisinden bağımsız olarak üçüncü kişilere devredilebilir.
• Kıymetli evrak geçerli olduğu sürece temel borç ilişkisine gidilemez, temel borç ilişkisine dayanılarak dava açılamaz.

İlli Kıymetli Evrak Nedir?

İlli kıymetli evraktan amaç, geçerlilikleri, meydana gelişlerine sebep olan hukuki işlemin veya ilişkinin mevcut ve geçerli olmasına bağlı olmasıdır.

Buna göre, kıymetli evrakın içerdiği hakkın doğumuna sebep olan temel borç ilişkisi sakat veya geçersiz ise, söz konusu sakatlık veya geçersizlik kıymetli evraktaki hakkın doğumuna engel olmakta, kıymetli evrak ve içerdiği hak da geçersiz olmaktadır.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN