Evlenme Ehliyeti ve Evlenme Engelleri

Evlenme ehliyeti, bir kişinin evlenebilmesi için yasal olarak gerekli olan yaş, akıl sağlığı, cinsiyet ve medeni durum gibi niteliklere sahip olmasıdır.

Evlenme engelleri ise, bir kişinin evlenmesine yasal olarak izin verilmeyen durumlardır. Evlenme engelleri kesin ve kesin olmayan olarak ikiye ayrılır.

Kesin evlenme engelleri, evliliğin geçersiz olmasına ve cezai yaptırımlara neden olan engellerdir. Kesin olmayan evlenme engelleri ise, evliliğin geçerli olmasına ancak bazı hukuki sonuçlara yol açan engellerdir.

Evlenme Ehliyeti Nedir?

Evlenme ehliyeti, ayırt etme gücüne sahip olmayı ve evlenme yaşına erişmeyi gerektirir.

Türk Medeni Kanunu m. 124 gereğince taraflar; evlenme ehliyetine sahip olabilmek için on yedi yaşını doldurmuş olmalıdır. Ancak, hakim olağanüstü durumlarda ve pek önemli bir sebeple on altı yaşını doldurmuş olan erkek veya kadının evlenmesine izin verebilir.

Bununla birlikte tarafların evlenebilmesi için farklı cinsiyetlere sahip olmaları gerekir.

Evlenme Yaşı

Evlenme fiziksel, ruhsal, cinsel açıdan belirli bir olgunluğa erişmeyi gerektirir. Bu durum kamu düzenine ilişkin sayıldığından korunmalıdır.

Olağan Evlenme Yaşı Kaçtır?

TMK m.124 ile evlenme yaşı “on yedi yaşının doldurulması” olarak kabul edilmiştir. Kişinin evlenebilmesi için on yedi yaşını doldurmuş, on sekiz yaşından gün almış olması gereklidir.

Olağanüstü Evlenme Yaşı Kaçtır?

Kanun koyucu, olağanüstü durumların mevcudiyetine rağmen on yedi yaşını doldurmamış kişilerin evlenmelerinin yasaklanmasının, evlilik dışı ilişkilere neden olabileceği düşüncesiyle böyle bir düzenlemeye yer vermiştir. Bu nedenle bu olağanüstü durumların mevcudiyeti halinde, on yedi yaşın ikmal edilmesi koşulundan ödün verilmiştir.

Olağanüstü koşulların oluşup oluşmadığı yönünde değerlendirme yapma yetkisi ise hakime verilmiştir. TMK m.124/2’de hakimin evlenmeye izin verebilmesi koşulları şu şekilde sayılmıştır:

• Tarafların on altı yaşını doldurmuş olması,
• Olağanüstü durum ve pek önemli bir sebebin bulunması,
• Olanak bulundukça yasal temsilcinin dinlenmesi.

Bu koşulların varlığı halinde evlenecek kişiler bizzat mahkemeye başvurabileceklerdir. Bu durumda yetkili mahkeme, başvuruda bulunan kişilerin yerleşim yerindeki Aile Mahkemeleridir.

Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak

TMK m. 125 gereğince ayırt etme gücüne sahip olmayanlar evlenemeyeceklerdir. Ayırt etme gücünün bulunmaması, evlenme ehliyetsizliğine yol açmaktadır. Bu nedenle tarafların evlenme sırasında bu güce sahip olmaları gerekir ve akıl hastalığı evlenme engelidir.

Ayırt etme gücünden yoksun kimsenin evlenmesi durumunda ikili bir ayrım vardır:

• Ayırt etme gücünden yoksunluk, sürekli bir sebebe dayanmaktaysa evlilik mutlak butlanla sakattır. (TMK m.145)
• Ayırt etme gücünden yoksunluk, geçici bir sebebe dayanmaktaysa evlilik nispi butlanla sakattır. (TMK m.148)

Yasal Temsilcinin İzni

Evlenecek kişi küçük ya da kısıtlı ise evlenebilmesi için yasal temsilcisinin izni aranır. Bu kişiler hakkında TMK m.126-128 hükümleri uygulanacaktır.

Yasal temsilcilerin bu hakkı kötüye kullanılmasının önüne geçebilmek adına TMK m. 128’de “Hâkim, haklı sebep olmaksızın evlenmeye izin vermeyen yasal temsilciyi dinledikten sonra, bu konuda başvuran küçük veya kısıtlının evlenmesine izin verebilir.” Düzenlemesine yer verilmiştir.

Yasal temsilcinin, “haklı sebep olmaksızın izin vermemesi” halinde mahkemeye başvurmak mümkündür. Buna göre, hakim yasal temsilcisinin izin vermemesi sebebini araştıracak, izin vermeyen yasal temsilciyi dinleyecek, haklı sebebin ne olduğunu araştıracaktır.

Küçükler İçin Yasal Temsilcinin İzni

Küçüklerin evlenebilmesi TMK m. 126 ile “Küçük, yasal temsilcisinin izni olmadıkça evlenemez.” şeklinde düzenlenmiştir. Yasal temsilci yalnızca izin verecek olan kişidir. Evlenme iradesine sahip olması ve bu iradeyi açıklaması gereken kişi, evlenmek isteyen küçüktür. Her ne kadar yasal temsilcinin iznine bağlı olsa da bu istek ve iradenin açıklanması şahsa sıkı sıkıya bağlı bir hakkın kullanılmasıdır ve temsil ile yapılması mümkün değildir.

Küçük, yasal temsilcisinin rızası olmaksızın evlenmiş ise bu evlilik nispi butlanla sakattır.  Yasal temsilci evliliğin iptalini talep edebilecektir. Evliliğin nispi butlanla sakat olma hali iki durumda ortadan kalkar:

• Evlenen küçüğün iptalden önce on sekiz yaşını doldurmasıyla,
• Evlenen küçük iptalden önce hamile kalmışsa.

Kısıtlılar İçin Yasal Temsilcinin İzni

Kısıtlıların evlenebilmesi TMK m. 127 ile “Kısıtlı, yasal temsilcisinin izni olmadıkça evlenemez.” şeklinde düzenlenmiştir.

Kısıtlılıkta evliliğin yasal temsilcinin rızasına bağlanabilmesi için kısıtlılık sebeplerinin var olması yeterli değildir. Evlenme sırasında, kişi önceden kesinleşmiş bir mahkeme kararı ile kısıtlanmış olmalıdır.

Evlenme Engelleri

TMK m. 129 hükmüne göre aşağıdaki kimseler arasında evlenme yasaktır:

• Üstsoy ile altsoy arasında; kardeşler arasında, amca, dayı, hala, teyze ile yeğenleri arasında,
• Kayın hısımlığı meydana getirmiş olan evlilik sona ermiş olsa bile, eşlerden biri ile diğerinin üstsoyu ve altsoyu arasında,
• Evlat edinen ile evlatlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında.

Bununla birlikte kanunda sayılmamış olsa da aynı cinsiyetten iki kişinin evlenmesi de yasaktır.

Kesin Evlenme Engelleri

Kesin evlenme engelleri şöyle sayılabilir:

• Kan Hısımlığı: Üstsoy-Altsoy arasındaki kesin evlenme engelinde bir derece söz konusu değildir. Kardeşler arasında, amca, dayı, hala, teyze ile yeğenler arasında evlenme kesin olarak yasaktır.
• Kayın Hısımlığı: bir eşin diğerinin üstsoy ve altsoyu ile sınırlandırmıştır.
• Evlatlık İlişkisi: Evlat edinen ile evlatlığın veya bunlardan biri ile diğerinin altsoyu ve eşi arasında evlenme yasaktır.
• Önceki Evlilik: Önceki evlilik sona ermeden yeni evlilik mümkün değildir.
• Akıl Hastalığı: Akıl hastaları, evlenmelerinde tıbbi sakınca bulunmadığı resmi sağlık kurulu raporuyla anlaşılmadıkça evlenemezler.

Kesin Olmayan Evlenme Engelleri

Kesin olmayan evelenme engelleri aşağıda sayılmıştır:

• Kadın için bekleme süresi: TMK md.132 hükmüne göre “Evlilik sona ermişse, kadın, evliliğin sona ermesinden başlayarak üç yüz gün geçmedikçe evlenemez.”. Bu süre doğumla sona erer. Bununla birlikte kadının gebe olmadığının anlaşılması veya evliliği sona eren eşlerin yeniden birbiriyle evlenmek istemeleri hallerinde mahkeme bu süreyi kaldırır. Süre geçmeden evlenmek ise evliliğin iptali sebebi oluşturmamaktadır.
• Bulaşıcı Hastalıklar: 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun 123. maddesinde sayılan bazı bulaşıcı hastalıklar da evlenme engeli sayılmıştır. Ancak bu hastalığa rağmen taraflar evlenmiş ise, bu evlilik aynen bekleme süresi yasağında olduğu gibi evliliğin iptali sebebini oluşturmayacaktır.

Stj. Av. Ebrugül KOÇAK  & Av. Ahmet EKİN