Sebepsiz Zenginleşme Nedir? Şartları Nelerdir?

Sebepsiz zenginleşme borcun kaynağıdır. Sözleşme haksız fiil ya da borcu doğrudan kaynaklı eden bir kanun hükmü bulunmamasına rağmen belli bir durum taraflardan birinin diğerine belli bir şeyi vermekle yükümlü olması sebepsiz zenginleşme kapsamında söz konusu olabilir.

Sebepsiz zenginleşmenin bir borç kaynağı olarak düzenlenmiş olmasının temelinde denk eleştirici adalet düşüncesi bulunmaktadır sebepsiz zenginleşmenin temel işlevi kurumun mal varlığı kaymalarını giderme ve düzeltmedir.

Sebepsiz zenginleşme talep hakkı nispi bir hak olduğundan dolayı hakkın borçlusu dışında üçüncü bir kişiye karşı ileri sürülebilmesi mümkün değildir.

Sebepsiz Zenginleşmenin Şartları Nelerdir?

Sebepsiz zenginleşme Türk Borçlar Kanunu’nun 77. – 82. maddelerinin arasındaki hükümler olarak düzenlenmiştir.

Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının mal varlığından ya veya ekmeğinden zenginleşen bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Sebepsiz zenginleşmenin şartları aşağıdaki gibidir.

• Fakirleşme,
• Zenginleşme,
• Zenginleşme ile fakirleşme arasındaki nedensellik bağı,
• Haklı bir sebebin bulunmaması

Zenginleşme

Sebepsiz zenginleşmenin söz konusu olabilmesi için ilk başta zenginleşme şartı aranır. Zenginleşmeye konu olabilecek değerlerin tam bir listesini yapılabilmesi mümkün değildir.

Her türlü mal hizmet hak maddi ya da fikri varlıklar fırsat ve avantajlar sebepsiz zenginleşmeye konu olabilir.

Fakirleşme

Fakirleşme zenginleşmenin türlerinde;

• Aktifin azalması,
• Pasifin artması,
• Aktifin artmasının engellenmesi,
• Pasifin azalmasının engellenmesi şeklinde ortaya çıkabilmektedir.

Bu kapsamda fakirleşmeden edilen aktifin azalması ya da pasifin artması direkt olarak anlaşılabilmesi söz konusu değildir.

Nedensellik Bağı

Sebepsiz zenginleşmenin bir diğer şartını oluşturan nedensellik bağı, zenginleşmenin fakirleşmenin sunucu olarak meydana gelmiş olmasıdır.

Haklı Sebebin Bulunmaması

Haklı sebebin bulunmaması hususu ifa vasıtasıyla zenginleşmeler ve ifa dışı zenginleşmeler olmak üzere ikiye ayrılır.

İfa yoluyla zenginleşmeler; ifa sebebinin hiç bulunmaması, ifa sebebinin geçersiz olması, ifa sebebinin gerçekleşmemiş olması ve ifa sebebinin ortadan kalkmasıdır.

İfa Yoluyla Zenginleşmeler

İfa yoluyla zenginleşmede sebep hiç bulunmaz ya da sebep geçersiz olmuştur, gerçekleşmemiştir ya da ortadan kalkmıştır. Bu durumlardan sadece birinin mevcut olması durumunda aksi düzenlenmiş olmadığı sürece sebepsiz zenginleşme davası açılır. Bu durumlardan birinin bulunmamasına rağmen sebepsiz zenginleşme davasının açılması ise yalnızca açık kanun hükmünün mevcut olduğu durumlarda söz konusu olur.

Belli bir ifa halinde ifa sebebi hiç bulunmuyorsa verilen şey ya da yapılan hizmet sebepsiz zenginleşme teşkil etmektedir ve iadesi gerekir.

İfa yoluyla sebepsiz zenginleşme ifa sebebinin geçersiz olması sebebiyle söz konusu olur. Bu durumda geçersiz sebebe dayanılarak diğer tarafa kazandırılan husus bir miktar para kıymetli evrak ise sebepsiz zenginleşme davası açılabilir.

Gerçekleştirilmiş ifanın beklenen sebebin gerçekleşmemesi durumunda ifa etmiş olan kişi bu itfaiye sebepsiz zenginleşme kapsamında talep edebilir.

İfanın gerçekleştiği anda ifa sebebi mevcut ve geçerli olmakla beraber sonradan bu sebep geçmişe etkili olarak ortadan kalkarsa gerçekleştirilmiş ifanın sebepsiz zenginleşme hükümleri kapsamında iadesi gerekmektedir.

İfa Dışı Zenginleşmeler

Bir kimsenin kendi malını onardığını düşünerek başka bir kimsenin malını onarmasında, belli bir kimseye ait hayvanın başka bir kimseye ait ağıla gitmesinde ya da bankanın bilgisayar sistemindeki bir problem sebebiyle bir müşterinin hesabındaki paranın başka bir müşterinin hesabına aktarılmasında ifa dışı sebepsiz zenginleşmeler mevcuttur.

Bu tür hallerde konuya ilişkin bir özel hüküm bulunmadıkça sebepsiz zenginleşme hükümleri uygulanmalıdır.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN