Ömür Boyu Gelir Sözleşmesi Madde 607
Ömür boyu gelir sözleşmesi, Türk Borçlar Kanunu’nun 607/1. maddesinde tanımlanmıştır. Bu sözleşme, gelir borçlusunun gelir alacaklısına belirli dönemlerde edimlerde bulunmayı ömür boyunca üstlendiği bir anlaşmadır.
Ömür boyu gelir sözleşmesinde, gelir borçlusunun gelir ödemeleri gelir alacaklısının yaşamı süresince devam edebileceği gibi, gelir borçlusunun veya üçüncü bir kişinin ömrü boyunca da sürebilir.
Bu sözleşmenin tarafları gelir borçlusu ve gelir alacaklısıdır. Gelir alacaklısı her zaman gerçek bir kişi olmalıdır, tüzel kişiler bu sözleşmede gelir alacaklısı olarak yer alamaz. Ancak gelir borçlusu gerçek kişi olabileceği gibi tüzel kişi de olabilir.
Ömür boyu gelir, TBK m. 607-610’a göre ya taraflarca yapılacak sözleşmeye ya bir hakim hükmüne ya da TMK m. 568 ve 601 uyarınca miras bırakanın yapmış olduğu bir ölüme bağlı tasarrufa dayanır.
Gelirin düzenli aralıklarla tekrarlanarak dönemsel olarak ödenmesi gerekmektedir. Bu şekilde gelirin ödenmesi, sözleşmenin niteliğini dönemsel borç sözleşmesine dönüştürmektedir.
Ömür Boyu Gelir Sözleşmesinin Nitelikleri
Ömür boyu gelir sözleşmesi, karşılıklı olarak bir bedel öngörülebileceği gibi bedelsiz de olabilir. İvazlı gelir sözleşmesinin temelinde, bir satış, eser, hizmet veya başka bir sözleşme türü yer alabilir. İvazsız gelir sözleşmesi ise temel olarak bir bağışlama niteliğindedir.
Bu nedenle, temel işlemdeki bir hata, ömür boyu gelir sözleşmesini de etkileyebilir. Bu durumda, ömür boyu gelir sözleşmesinin sakatlık nedeniyle iptal edilmesi önemli olabilir.
Gelir borcu, gelir borçlusunun veya üçüncü bir kişinin ömrüyle sınırlıdır ve gelir alacaklısı, bu kişiden önce ölürse, sözleşmede aksi bir hüküm bulunmadığı takdirde gelir, gelir alacaklısının mirasçılarına geçer.
Ömür Boyu Gelir Sözleşmesinin Şekli
Ömür boyu gelir sözleşmesinin şekline ilişkin olarak, Türk Borçlar Kanunu’nun 608. maddesi uyarınca yazılı şekil gerekmektedir. Bu yazılı şekil, basit bir yazılı formda olmalıdır ve sözleşmenin tüm önemli unsurlarını içermelidir. Yazılı şekil şartı, sözleşmenin geçerlilik şartı olarak kabul edilir.
Ömür boyu gelir sözleşmesi ivazlı ise, karşılıklı taahhütler de dahil olmak üzere, sözleşmenin tamamı, özellikle objektif ve sübjektif önemli noktaları yazılı şekle tabidir. Ancak gelir alacaklısı, karşılığında bir taşınmazın mülkiyetini devralıyorsa, taşınmazın devri resmi şekle bağlı olduğundan ömür boyu gelir sözleşmesinin de resmi şekilde yapılması gerekmektedir. Bu durumda, ömür boyu gelir sözleşmesi tapu sicil müdürlüğünde yapılmalıdır.
Öte yandan, ömür boyu gelir sözleşmesi ivazsız yani bağışlama niteliğinde ise, Türk Borçlar Kanunu’nun 14/1. maddesine göre, sadece bağışlayan yani gelir borçlusunun imzasının yazılı şekilde olması yeterlidir.
Gelir Borçlusunun Borçları Nelerdir?
Taraflar, gelirin ödeme zamanı ve şekli konusunda serbestçe anlaşabilirler. Bu bağlamda, ödemelerin aylık veya üç aylık dönemlerde ve dönem başında peşin olarak yapılması kararlaştırılabilir.
Eğer taraflar, sözleşmede ödeme zamanı ve biçimiyle ilgili bir hüküm koymazlarsa, kanun koyucu Türk Borçlar Kanunu’nun 609. maddesinde düzenleyici nitelikte bir hüküm getirmiştir. Buna göre, sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa, gelir borçlusu gelir ödemelerini altı aylık periyotlarla ve peşin olarak yapmakla yükümlüdür.
Gelir ödeme süresi ömrüne bağlı olan bir kişi, önceden belirlenmiş bir dönemde ölse bile, o döneme ait gelirin tamamı gelir borçlusunun ödeme yükümlülüğü altındadır ve dolayısıyla artan kısmın geri iadesi talep edilemez. Ancak taraflar, ödemenin işlendikten sonra yapılmasını kararlaştırmışlarsa, alacaklıya sadece gerçekleşen dönemlere ilişkin ödeme yapılır.
Gelir borçlusu, ödemesini zamanında yerine getirmez ve temerrüde düşerse, Türk Borçlar Kanunu’nun 121. maddesi uyarınca icra takibi başlatıldığı veya dava açıldığı tarihten itibaren temerrüt faizi ödemekle yükümlü olacaktır.
Gelirin Devri
Türk Borçlar Kanunu’nun 610. maddesine göre, sözleşmede aksi kararlaştırılmadığı takdirde, gelir alacaklısı haklarını başkasına devredebilir. Ancak, burada devredilecek olan hak, alacaklının kişiliğine sıkı bir şekilde bağlı olduğu için kök hakkın kendisi değil, bundan doğan her bir gelir alacağıdır.
Bu durumda, örneğin gelir alacaklısı, işlemiş olan 1, 2 veya 3 bireysel gelir alacağını üçüncü bir kişiye devredebilir. Yani gelir alacaklısı, sahip olduğu mevcut gelir alacaklarından her birini ayrı ayrı devredebilir.
Ömür Boyu Gelir Sözleşmesinde Gelirin Haczedilebilir Mi?
Türk Borçlar Kanunu’nda ömür boyu gelirin haczedilebilirliği konusunda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Bununla birlikte, yukarıda gelirin devrine ilişkin hükümler ve açıklamalar kıyas yoluyla uygulanabilir.
Bu bağlamda, kök hakkın haczedilemez olduğu kabul edilmelidir. Ancak, bu haktan doğan bireysel gelir alacaklarının, alacaklının ihtiyacı dışındaki kısmının haczi mümkün olmalıdır. Yani gelir borçlusunun, gelir alacaklısına ödemekle yükümlü olduğu gelirin sadece alacaklının ihtiyaçlarını aşan kısmı haczedilebilir.
Öte yandan, gelir borçlusu iflas ettiğinde, gelir alacaklısı ilgili sosyal güvenlik kurumu tarafından ödenmesi gereken anaparaya denk düşen bir miktarı iflas masasına kaydettirme hakkını elde eder. Bu şekilde, gelir alacaklısı iflas sürecinde, borçlunun elde ettiği gelirin belirli bir kısmını talep etme hakkına sahip olur.
Ömür Boyu Gelir Sözleşmesinde Zamanaşımı
Gelir alacağının zamanaşımı konusunda kök alacak ile bireysel alacaklar arasında bir ayrım yapmak önemlidir. Kök alacak, genel bir gelir alacağını ifade ettiği için, Türk Borçlar Kanunu’nun 146. maddesi gereği 10 yıl içinde zamanaşımına uğrar.
Buna karşılık, bireysel her alacak hakkı, yani sözleşmede belirtilen dönemlerde veya kanunen öngörülen düzenlemelere göre ödenmesi gereken alacaklar, eğer sözleşmede farklı bir hüküm bulunmuyorsa, 5 yıl içinde zamanaşımına uğrar. Yani bu tür alacaklar, belirli dönemlerde düzenli olarak ödenmesi gerektiği için daha kısa bir zamanaşımı süresine tabidir.
Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN
