Borçlar Hukukuna Egemen Olan Temel İlkeler
Borçlar hukukuna egemen olan 7 adet temel ilke vardır.
Bu ilkeler;
- İrade özerkliği ilkesi,
- Dürüstlük ilkesi,
- Kusur ilkesi,
- İvazlılık ilkesi,
- Üçüncü kişi aleyhine borç kurulamaması ilkesi,
- Rızailik ilkesi,
- Nispilik ilkesidir.
İrade Özerkliği İlkesi Nedir?
İrade özerkliği ilkesi, sözleşme özgürlüğü ilkesi olarak da adlandırılır. Borçlar hukukuna ana karakterini veren ilkedir.
Bu ilke ilk başta tarafların kanunda belirtilen sözleşmelerden birini yapmakla yükümlü olmamalarını, isterlerse yeni bir sözleşme türü yaratabileceklerini ifade eder.
Borçlar hukukunda taraflar; irade serbestisi çerçevesinde belli bir sözleşmeyi yapıp yapmamak konusunda bir sözleşmeyi kiminle yapacakları konusunda sözleşmenin konusunu belirleme ve sözleşmeyi istedikleri şekilde yapmak konusunda özgürlerdir.
Dürüstlük İlkesi Nedir?
Dürüstlük ilkesi Türk Medeni Kanunu’nun 2. maddesinde düzenlenmiştir. Bu ilke, borçlar hukukunda kullanılır. Dürüstlük ilkesi gereğince, herkes borçlarını ifa ederken de haklarını kullanırken dürüst davranmakla yükümlüdür. Hakkın kötüye kullanılmasını kanun korumaz.
Dürüstlük ilkesi, borçlar hukukunda sözleşmenin kurulmasından önceki aşamada, sözleşmelerin kurulmasında kurulmuş bir sözleşmenin tamamlanmasında ve yorumlanmasında sözleşmenin değişen koşullara uygulanmasında sözleşmeden doğan borçların ifasında ve sözleşmenin sona ermesinde kullanılır.
Kusur İlkesi Nedir?
Kusur ilkesine göre bir kimse, kusurlu ise kusurundan sorumludur, kusurlu değilse sorumlu değildir.
Kusura dayanmayan sorumluluk halleri bu ilkenin istisnasını oluşturur.
Ivazlılık İlkesi Nedir?
Borçlar hukukunda sözleşmeler ivazlı şekilde hazırlanır. Bu çerçevede bir sözleşmede edimler birbirlerinin karşılığını oluşturur.
Üçüncü Kişi Aleyhine Borç Kurulamaması İlkesi Nedir?
Borçlar hukukunda tarafların anlaşarak üçüncü kişi aleyhine borç yaratabilmesi söz konusu değildir.
Rızailik İlkesi Nedir?
Sözleşmeler karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarında bulunulması şeklinde kurulur. Sözleşmenin kurulmuş sayılması açısından malın teslim edilmesi önem arz etmez. Teslim önceden kurulan sözleşmede ifa işlemine verilen addır.
Rızai sözleşmenin karşıt kavramı reel sözleşmedir. Reel sözleşmelerde ise sözleşmenin kurulabilmesi için tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarına ek olarak malın da teslim edilmesi şartı aranır.
Nispilik İlkesi Nedir?
Birinci derece haklar, mutlak haklar ve nispi haklar olmak üzere kendi içinde ikiye ayrılır.
Mutlak hak herkese karşı ileri sürülebilen haktır. Nispi hak ise sadece belli bir kişiye veya kişilere karşı ileri sürülebilir. Alacak hakları nispi haklar grubuna girer. Bunun sebebi borç ilişkisinde her bir taraf lehine mevcut hakların yalnızca sözleşmenin diğer tarafına karşı ileri sürülebilmesidir.
Hiçbir hak olmamasının bir takım istisnaları da mevcuttur. Bu istisnaların ilki, tam üçüncü kişi yararına sözleşmeler oluşturmasıdır. Diğer bir istisna ise kuvvetlendirilebilir bir nispi hakkın tapuya şerh verilmesiyle kuvvetlendirilmesidir. Kuvvetlendirilebilir nispi hakların bazıları şu şekildedir.
- Taşınmazı konu edinen kira hakkında ürün kirası hakkı,
- Taşıma satış vaadi,
- Alım hakkı,
- Geri alım hakkı,
- Sözleşmeden doğan ön alım hakkı,
- Taşınmazı konu edinen bağışlayana dönme hakkı,
- İpotekte boş dereceye ilerleme hakkı,
- Arsa payı karşılığı inşaat sözleşmesinde yüklenicinin hakkı.
Kuvvetlendirilebilen nispi haklar eğer ki kuvvetlendirilmesi ise basit bir nispetiye hak olarak kalır. Bu hakların kuvvetlendirilmesi, hakkın ilgili taşınmazın sayfasına şart düşürülmesi yoluyla yapılır. Söz konusu bu hakların tapuya şarj edilmesi durumunda hak sahibi bu hakkını yeni malike karşı ileri sürebilir. Tapuya şerh edilmesi suretiyle kuvvetlendirilmemesi halinde bu hakların yeni malike karşı ileri sürülebilmesi mümkün değildir.
Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
