Medeni Usul Hukukunda Görev ve Yetki

Görev, bir davaya hangi tür mahkemenin bakacağını belirleyen usul hukukuna ilişkin kurallardır. Görev yalnızca kanunla düzenlenebilir.

Görev kurallarının Özellikleri

Görev kurallarının özellikleri şunlardır:

• Kamu düzenine ilişkin olup, re’sen gözetilir.
• Kesin niteliktedir.
• Dava şartıdır ve yargılamanın her aşamasında ileri sürülebilir.
• Taraflar her zaman görev itirazında bulunabilir.
• Görev konusunda anlaşma yapılamaz.
• Kıyas yoluyla görev genişletilemez.
• Göreve aykırılık, istinaf ve temyiz sebebi sayılır.

Asliye Hukuk Mahkemesi’nin Görevleri Nelerdir?

Asliye Hukuk Mahkemesi’nin görevleri aşağıda sayılmıştır:

• Konusu para ile ölçülebilen tüm davalara bakar.
• Kamulaştırmadan kaynaklanan uyuşmazlıkları çözer.
• Kanunda aksi düzenlenmedikçe kişilik haklarından doğan davalara bakar.

Sulh Hukuk Mahkemesi’nin Görevleri Nelerdir?

Sulh Hukuk Mahkemesi’nin görevleri aşağıda sayılmıştır:

• Kira ilişkilerinden doğan davalara, miktara bakılmaksızın bakar.
• Ortaklığın giderilmesi davalarına bakar.
• Sadece zilyetliğin korunmasına yönelik taşınır ve taşınmaz davalarına bakar.
• Kanunda açıkça düzenlenmediği sürece çekişmesiz yargı işlerine bakar.
• Özel kanunlarda kendisine verilen davaları görür.

Bir mahkeme görevsizlik veya yetkisizlik kararı verdiğinde, taraflardan biri bu kararın kesinleşmesinden itibaren iki hafta içinde mahkemeye başvurarak dosyanın görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesini istemelidir. Bu süre içinde başvuru yapılmazsa dava açılmamış sayılır.

Usul Hukukunda Yetki Nedir?

Yetki, bir davaya hangi yer mahkemesinin bakacağını gösteren kurallardır.

Genel Yetki Kuralı Nedir?

Kanunda aksi belirtilmedikçe, davalı kişinin yerleşim yeri mahkemesi genel yetkili mahkemedir (HMK m.6). Birden fazla davalı varsa, davalılardan herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesinde dava açılabilir. Ancak:

• Davalıların tamamı için ortak yetkili bir mahkeme varsa, dava orada görülür.
• Davacının, davalıyı kendi yerleşim yeri dışındaki bir mahkemeye sürüklemek amacıyla dava açtığı anlaşılırsa, itiraz üzerine ilgili davalının davası ayrılır ve yetkisizlik kararı verilir.

Özel Yetki Kuralları

Bazı dava ve işler için özel yetki kuralları getirilmiştir. Örneğin:

• Sözleşmeden doğan davalarda, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesi de yetkilidir.
• Miras davaları, miras bırakanın son yerleşim yerinde açılır.
• Terekede bulunan mallara ilişkin davalar, malın bulunduğu yerde görülür.
• Taşınmazlarla ilgili ayni hak davaları, taşınmazın bulunduğu yerde açılır.
• Karşı dava, asıl davanın görüldüğü mahkemede açılır.
• Şube işlemlerine ilişkin davalar, şubenin bulunduğu yerde açılabilir.
• Tüzel kişilerin merkezleriyle ilgili davalarda, merkezin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir.
• İflas davaları, borçlunun işlem merkezinde açılır.
• Sigorta davalarında, malın bulunduğu veya rizikonun gerçekleştiği yer mahkemesi yetkilidir.
• Can sigortalarında, sigorta ettiren, sigortalı veya lehtarın yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.
• Geçici olarak başka yerde bulunan asker, işçi, öğrenci gibi kişilere karşı davalar, bulundukları yerde açılabilir.
• Haksız fiil davalarında, fiilin işlendiği yer, zararın meydana geldiği yer veya zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir.
• Boşanma davalarında, eşlerden birinin yerleşim yeri veya son altı aydır birlikte oturdukları yer mahkemesi yetkilidir.

Kesin Yetki Kuralları

Kesin yetki kurallarının özellikleri aşağıda sayılmıştır:

• İstisnai niteliktedir.
• Dava şartıdır.
• Kamu düzenine ilişkindir ve re’sen incelenir.
• Her aşamada ileri sürülebilir.
• Kesin yetki varsa yetki sözleşmesi yapılamaz.
• Aykırılık bozma sebebidir.

Örnekler:

• Miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesi,
• Taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi,
• İflas davalarında borçlunun işlem merkezi,
• Can sigortalarında sigortalı veya lehtarın yerleşim yeri mahkemesi.

Kesin Olmayan Yetki Kuralları

Esas kural, yetkinin kesin olmamasıdır. Mahkeme yetkiyi kendiliğinden incelemez, ilk itiraz olarak ileri sürülmelidir. Taraflar yetki sözleşmesi yapabilir.

İhlali bozma sebebi değildir. Yetki itirazı dava şartı değildir; cevap dilekçesinde ileri sürülebilir. Mahkeme, yetki itirazını ön sorun olarak değerlendirir. İtirazda bulunan taraf, yetkili mahkemeyi açıkça belirtmek zorundadır. Aksi halde itiraz geçersiz sayılır.

Yetki Sözleşmesi Nedir?

Taraflar, aralarında yaptıkları bir yetki sözleşmesi ile aslında yetkili olmayan bir mahkemeyi yetkili kılabilirler.

Geçerlilik şartları;

• Yalnızca tacirler ve kamu tüzel kişileri arasında yapılabilir.
• Uyuşmazlığın konusu, tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği alanla ilgili olmalıdır. Kamu düzenine ilişkin davalarda yapılamaz.
• Yazılı şekilde yapılması gerekir.
• Uyuşmazlığın kaynağı olan hukuki ilişki belirli veya belirlenebilir olmalıdır.
• Yetkili kılınan mahkeme sözleşmede açıkça yazılmalıdır.

Av. Ahmet EKİN & Stj Av. Şevval Asude DOĞAN