Ölüme Bağlı Tasarrufların Yorumlanması

Ölüme bağlı tasarrufların yorumlanması, mirasbırakanın vasiyetname veya miras sözleşmesi gibi belgelerde yer alan irade açıklamalarının ne anlama geldiğini tespit etme sürecidir. Bu süreçte temel amaç, murisin gerçek iradesine ulaşmaktır.

Yorumun Amacı

Yorumun temel amacı murisin iradesini ortaya koymak ve uygulamada doğabilecek belirsizlikleri gidermektir.

• Gerçek İradenin Belirlenmesi: Kanun koyucu, yorum yapılırken murisin asıl niyetinin esas alınmasını öngörür. (TMK m. 514 ve genel yorum ilkeleri)
• Belirsizliklerin Giderilmesi: Tasarruftaki ifadelerin farklı anlamlara gelebilmesi halinde, olası yorum farklılıkları ortadan kaldırılır.
• Uyuşmazlıkların Çözümü: Mirasçılar veya vasiyet alacaklıları arasında çıkan anlaşmazlıkların çözümü için önemlidir.

Yorum İlkeleri

Yorum ilkeleri, murisin iradesinin doğru şekilde ortaya konulabilmesi ve hukuki belirsizliklerin önlenebilmesi için belirli kurallar çerçevesinde yapılan değerlendirmeleri ifade eder.

Subjektif Yorum İlkesi (Murisin İradesi Esası)

Yorumda öncelikle murisin kişisel ilişkileri, yaşam tarzı, alışkanlıkları ve vasiyetnameyi düzenlediği zamanki koşullar dikkate alınır.

Amaç, murisin gerçek ve sübjektif iradesine ulaşmaktır.

Objektif Yorum İlkesi

Murisin iradesi tam olarak tespit edilemiyorsa, kullanılan ifadeler normal ve makul bir kişinin anlayacağı biçimde yorumlanır.

Bu durumda belgenin lafzı ve mantıksal tutarlılığı ön plana çıkar.

Saklı Pay Koruması İlkesi

Yorum yapılırken saklı paylı mirasçıların hakları ihlal edilemez.

Bütünlük İlkesi

Vasiyetnamenin veya miras sözleşmesinin tamamı birlikte değerlendirilir; tek bir madde veya cümle, metnin genel amacından koparılarak yorumlanmaz.

Uygulamada Yorum Yöntemleri

Uygulamada yorum yöntemleri, murisin iradesine en uygun sonucun elde edilebilmesi için farklı kaynaklardan ve yaklaşımlardan yararlanılarak yapılan yorum faaliyetlerini kapsar.

• Belge İçi Yorum: Metnin kendi bütünlüğü içinde, kelimeler ve cümleler arasındaki anlam ilişkileri dikkate alınır.
• Belge Dışı Yorum: Murisin aile ilişkileri, ekonomik durumu, mirasçılarıyla olan bağları, önceki beyanları gibi dış veriler değerlendirilir.
• Tanık Beyanları ve Deliller: Özellikle el yazılı vasiyetnamelerde murisin ifadelerinin ne anlama geldiği konusunda tanık anlatımlarına başvurulabilir.

Ölüme Bağlı Tasarrufların Geçersizliği ve Sonuçları

Ölüme bağlı tasarrufların geçersizliği, murisin vasiyetname veya miras sözleşmesi şeklinde yaptığı tasarrufun kanunda öngörülen şartlara aykırılık veya irade sakatlığı gibi nedenlerle hukuki sonuç doğurmamasıdır. Geçersizlik, iptal davası yoluyla ileri sürülebileceği gibi, bazı durumlarda kendiliğinden (kesin hükümsüzlük) ortaya çıkar.

Türk Medeni Kanunu’na göre, ölüme bağlı tasarruflarda geçersizlik iki şekilde ortaya çıkar:

• Kesin Hükümsüzlük (Butlan): Kanunda öngörülen şekil veya ehliyet şartlarına aykırılık söz konusuysa, tasarruf baştan itibaren geçersizdir.
• İptal Edilebilirlik: Murisin iradesi sakatlanmışsa (hata, hile, korkutma vb.) veya kanunda belirtilen iptal nedenleri mevcutsa, tasarruf iptal davasıyla ortadan kaldırılabilir.
• 

Ölüme Bağlı Tasarrufların İptaline Yol Açan Nedenler

Ölüme bağlı tasarrufların iptaline yol açan nedenler, murisin yaptığı vasiyetname veya miras sözleşmesinin geçerliliğini etkileyen ve hukuken hüküm doğurmasını engelleyen durumlardır.

Aşağıda bu nedenler başlıklar hâlinde açıklanmıştır.

Ehliyetsizlik (TMK m. 502-503)

Vasiyetname için 15 yaşını doldurmamış veya ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerce yapılan tasarruf geçersizdir.

Miras sözleşmesi için tam fiil ehliyeti gerekir; aksi halde geçersizlik söz konusu olur.

Şekil Şartlarına Aykırılık (TMK m. 531 vd.)

Vasiyetnamenin veya miras sözleşmesinin kanunda öngörülen resmi şekil şartlarına uyulmaması geçersizlik doğurur. Örneğin, el yazılı vasiyetnamenin tamamının el yazısıyla yazılmaması veya tarih bulunmaması.

İrade Sakatlıkları (TMK m. 557/1-b)

İrade sakatlıkları, murisin ölüme bağlı tasarrufunu sağlıklı ve özgür bir iradeyle yapmadığını gösteren hallerdir.

Bu durumlar, murisin iradesini doğrudan etkilediği için vasiyetnamenin veya miras sözleşmesinin iptali sonucunu doğurabilir. Türk Medeni Kanunu’nda bu tür sakatlıklar üç başlık altında düzenlenmiştir:

• Hata: Muris, vasiyetini gerçeğe aykırı bir bilgiye dayanarak yapmışsa.
• Hile: Muris, iradesini yanıltıcı davranışlarla yönlendirilmişse.
• Korkutma: Muris, ciddi ve haksız bir tehdit altında tasarrufta bulunmuşsa.

Hukuka veya Ahlaka Aykırılık (TMK m. 557/1-a)

Kanuna, ahlaka, kamu düzenine aykırı tasarruflar geçersizdir.

Murisin Tasarruf Yetkisinin Olmaması

Tereke üzerinde tasarruf hakkı olmayan konulara ilişkin hükümler de geçersizdir.

Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali Davası (TMK m. 557-560)

İlgili menfaati olan mirasçılar, vasiyet alacaklıları veya miras sözleşmesinin karşı tarafı açabilir.

İptal sebebinin öğrenilmesinden itibaren 1 yıl, her hâlde tasarrufun açılmasından itibaren 10 yıl içinde dava açılmalıdır (hak düşürücü süre).

Görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir. Yetkili mahkeme, murisin son yerleşim yeri mahkemesidir.

Geçersiz tasarruf baştan itibaren hükümsüz sayılır. İptal edilen tasarrufla kazanılan haklar ortadan kalkar ve tereke buna göre yeniden paylaşılır.

Sonuç

Ölüme bağlı tasarruflar, mirasbırakanın ölümünden sonra hüküm doğuran ve mirasın paylaşımı ile tasarrufunu düzenleyen en önemli hukuki işlemlerden biridir. Türk Medeni Kanunu, bu işlemleri hem şekil hem de ehliyet bakımından sıkı kurallara bağlamış, murisin iradesinin korunmasını ve miras düzeninin güvence altına alınmasını hedeflemiştir.

Ehliyet şartları, vasiyetname ve miras sözleşmesi için farklı düzenlenmiş, murisin iradesinin sağlıklı şekilde ortaya konulması güvence altına alınmıştır.

Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar, kanunda belirlenen resmi veya el yazılı vasiyetname ile miras sözleşmesi gibi şekillerde yapılmak zorundadır.

Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar, içerik yönünden murisin malvarlığı üzerinde ölüm sonrası hüküm doğuracak tasarruflarını ifade eder ve mirasçı atama, vasiyet, mirasçılıktan çıkarma gibi türleri vardır.

Yorum kuralları, murisin gerçek iradesine ulaşmayı esas alır ve uygulamada uyuşmazlıkların çözümünde belirleyici olur.

Geçersizlik ve iptal nedenleri, hem murisin iradesinin hukuka uygun şekilde oluşmasını sağlamak hem de mirasçılar arasında adil bir paylaşım tesis etmek amacıyla düzenlenmiştir.

Sonuç olarak, ölüme bağlı tasarruflar, hem özel irade özgürlüğünün bir yansıması hem de miras hukuku düzeninin temel taşlarından biridir. Uygulamada, geçerli bir ölüme bağlı tasarrufun hazırlanması, yalnızca kanuni şekil şartlarının yerine getirilmesine değil, aynı zamanda murisin iradesinin net ve tartışmaya mahal bırakmayacak şekilde ortaya konulmasına bağlıdır. Bu nedenle, miras planlaması sürecinde hukuki destek alınması, ileride çıkabilecek uyuşmazlıkların önüne geçilmesi açısından büyük önem taşır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN